Polswissart

Gra w szachy była jedna z najbardziej ulubionych form spędzania wolnego czasu przez Henryka Haydena. W całej jego twórczości możemy zaobserwować pojawiające się szachownice jako rekwizyty martwych natur.
A.Winiarski, Henryk Hayden – Mistrzowie École de Paris, Wydawnictwo Muza SA, Warszawa, 2013, s. 43.

Kubizm jest kierunkiem w sztuce XX wieku, rozwiniętym przez wielkich artystów takich jak Pablo Picasso czy Georrges Braque. Sama nazwa kierunku pochodzi od łacińskiego słowa cubus, co oznacza sześcian. We wczesnej fazie rozwoju kubizmu, nazwanej cezannowską, Picasso i Braque pracowali samodzielnie, a ich inspiracją były dzieła Paula Cezanne'a. Mieczysław Porębski pisał, że malarstwo po takim doświadczeniu [jak twórczość Cezanne'a] miało dawać artystom możliwość wyboru jednej z dwóch dróg. Pierwszą było odrzucenie więzów logiki zawartej w obrazie i bazowanie tylko na wrażliwości i instynkcie artysty, drugą zaś – budowie nowej logiki, która odsuwała doznaniowy aspekt związku z naturą na drugi plan. Podobnie było z Henrykiem Haydenem. Przełomowym wydarzeniem w jego twórczym życiu było spotkanie ze sztuką Cezanne'a. Obrazy sprzed I Wojny Swiatowej ukazują drogę Haydena do kubizmu, która znaczona była kolejnymi fascynacjami twórczością wielkich osobowości : najpierw Lothe'a, po 1915 Grisa i Severiniego, wreczcie Picassa. Kubistyczna forma wypowiedzi malarskiej zdawała się być dla Haydena najbardziej odpowiednia w jego poszukiwaniach nowej logiki układu kompozycyjnego. Obrazy Haydena były wysmakowanymi barwnie kompozycjami, stąd też przylgnęło do niego określenie Max'a Jacoba, który zachwycając się twórczością młodego artysty, nazwał go nomen omen Renoirem kubizmu. Lata 1912 – 15 są w twórczości Haydena poświęcone Cezanne'owi, choć noszą w sobie już wyraźne znaki dojrzałej twórczości kubistycznej, zwłaszcza w roku 1915. Tematyka malarstwa Henryka Haydena w okresie kubistycznym ogranicza się głównie do martwych natur niezwykle zróżnicowanych: od klasycznych butelek i mis, po fajki, słodycze, muszelki, instrumenty muzyczne, skórkę cytryny, worek odkurzacza czy listek po tabletkach, jak również pojawiąjace sie w martwych naturach kubistycznych elementy wyznacznikowe: gazety, bilety czy karty do grania. Martwe natury Haydena, cechowała czysta i przejrzysta kompozycja, oczywiście odrzucenie perspektywy i geometryzacja. Stosował w nich nakładające się plamy, podkreślał fakturę przedmiotów, a także wkomponowywał w obraz płaszczyzny pokryte deseniem rombów czy kropek.

Polska, kolekcja prywatna
Monte Carlo, kolekcja Ewy i Wojciecha Fibaków
Paryż, aukcja 1988

Muzeum Narodowe w Warszawie, Malarstwo polskie w kolekcji Ewy i Wojciecha Fibaków, Warszawa, 23 maja - 9 sierpnia 1992.

Muzeum Narodowe w Poznaniu, Malarstwo polskie w kolekcji Ewy i Wojciecha Fibaków, Warszawa, 22 sierpnia - 25 października 1992.

Malarstwo polskie w kolekcji Ewy i Wojciecha Fibaków, Oficyna Wydawnicza Auriga, Warszawa, 1992, s. 147.

Grabowski J., École de Paris. Artyści żydowscy z Polskiej kolekcji Wojciecha Fibaka, Wydawnictwo IRSA, Kraków, 1998, s. 72.

Urodził się 24 grudnia 1883 w Warszawie. Początkowo studiował na Instytucie Politechnicznym. Co raz większe zainteresowanie sztukami plastycznymi zmieniło jednak bieg wydarzeń. Hayden został jednym z pierwszych studentów nowo powstałej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Po wyjeździe do Paryża kontynuował naukę w Academie "La Palette". Była to wówczas najlepsza uczelnia na Montparnassie, zwana także „kubistyczną”. Początkowe prace Haydena zdradzają inspiracje sztuką francuskich postimpresjonistów. Widoczne są również w nich wpływy długotrwałych pobytów w Bretanii gdzie środowisko skupione wokół Władysława Ślewińskiego oscylowało wokół silniejszej syntezy pejzażu z widocznymi wpływami szkoły Pont-Aven i sztuki Cezanne'a. Po powrocie do Paryża jego pracami zainteresował się kolekcjoner Charles Malpel, po wizycie w pracowni wykupił niemal wszystkie prace z atelier artysty, w tym Graczy w szachy (1913). Malpel współpracował z największymi postimpresjonistami co zapewne wpłynęłoby znacząco na karierę Hayden'a gdyby nie wybuch I Wojny Światowej. Od 1916 roku artysta definitywnie zwrócił się w stronę kubizmu a przedmiotem jego malarstwa stały się głównie martwe natury.