Polska, kolekcja prywatna
Sotheby’s, aukcja 12.09.2007, poz. 96

Orońsko, Centrum Polskiej Rzeźby, O potrzebie tworzenia widzeń, 2017

Dynamika przestrzenna Fangora istnieje gdzieś pomiędzy widzem a płótnem, w dostrzegalnym dla oka punkcie w powietrzu. Każda próba skupienia się na rozmytych i płynnych obrazach wywołuje natychmiastowe wzbudzenie koloru i konturu, które się rozpadają i łączą na nowo i które, jak powidok, umykają próbom utkwienia w nich wzroku.

(Rowell M., Fangor [katalog wystawy], wyd. The Solomon R. Guggenheim Foundation, Nowy Jork 1970, s. 12.)

Początki op-artowskiej drogi nie były łatwe dla Wojciecha Fangora. Wystawa 20 płócien w Salonie „Nowej Kultury” (1958) – dziś z należną jej dumą określana mianem pierwszego światowego environmentu – nie spotkała się z przychylną opinią krytyków. Również poprzedzająca ją instalacja przestrzenna wykonana przez Fangora wspólnie z Oskarem Hansenem i Stanisławem Zamecznikiem i odsłonięta w 1957 roku w warszawskiej Zachęcie nie została zrozumiana przez publiczność. Rosnące zainteresowanie jego sztuką poza granicami kraju, będące skutkiem m.in. udziału Fangora w holenderskiej wystawie Polish Painting Now w Stedejlik Museum w 1959 roku, pomogło artyście w podjęciu ostatecznej decyzji o wyjeździe z Polski. Dzięki siostrze mieszkającej w Austrii Fangor wraz z żoną wyjechał w 1961 roku do Wiednia a stamtąd na zaoferowane mu stypendium w Institute for Contemporary Art w Waszyngtonie. Z pierwszej podróży do Stanów Zjednoczonych przywiózł nowe obserwacje i doświadczenia zdobyte zarówno na poziomie teoretycznym jak i praktycznym. W czasie stypendium bowiem nie zaprzestał malowania, w USA powstała cała seria płócien, w których artysta pogłębiał studia nad relacją obraz- przestrzeń- widz. Po powrocie do Europy osiadł w Paryżu, bogaty o świeższe spojrzenie i z ugruntowanym już postanowieniem pozostania na Zachodzie malował. W tym czasie do jego palety zdominowanej przez czernie i biele zaczął powracać kolor. Artysta dalej konsekwentnie realizował koncepcję mówiącą iż możliwa jest iluzja przestrzeni rozwijająca się nie w głąb obrazu, ale w kierunku odbiorcy. Efekt ten osiągnięty został za pomocą płasko malowanych bezkonturowych form, w tym przypadku za pomocą koła czyli formy uznawanej za doskonałą. Stosowana przez artystę coraz szersza kolorystyka oraz użycie kształtów o kątach obłych, nieograniczających możliwości efektów bezkrawędziowych, takich jak jak fale, elipsy, koła, stanowiło jeden z warunków koniecznych do wywołania pozytywnej przestrzeni iluzyjnej. Obrazy malowane przez Fangora w pierwszych latach 60.tych charakteryzował minimalizm, prostota i brak jakiejkolwiek faktury na powierzchni płótna. Kolor odgrywał w nich ważną rolę – zestawienie kontrastujących ze sobą barw aktywnie oddziałuje na widza, wzmaga ostrość jego dialogu z obrazem. W roku 1964 Fangor przeniósł się do Niemiec gdzie w tym samym roku zainaugurował jedną ze swoich najważniejszych europejskich wystaw w Museum Schloss Morsbroich w Leverkusen. Po sukcesie tej wystawy Fangor miał w Niemczech jeszcze dwa ważne pokazy – w Amerika Haus w Berlinie w 1965 roku oraz w tym samym roku również w Berlinie w Galerie Springer. Po tych wydarzeniach wyjechał do Wielkiej Brytanii gdzie przebywał niespełna rok jako profesor wizytujący w Bath School of Art w Corsham w Wiltshire. Był to jego ostatni przystanek przed Ameryką.

M78 z 1968 roku należy do obrazów, które są rozwinięciem wcześniejszych koncepcji Fangora. Zastosowana przez artystę kolorystyka jest już znacząco inna od ascetycznych płócien malowanych jeszcze w Europie. Amerykańskie obrazy Fangora charakteryzują się bowiem szerokim wachlarzem użytych barw, wykraczającym daleko poza stonowane w wyrazie płótna malowane przed 1966 rokiem. M78 operuje niezwykle wyrafinowanym i eleganckim zestawieniem bieli tła oraz chłodnej szarości i ciepłej żółci rozchodzącego się w centralnej części płótna okręgu. Bezkonturowe, migotliwe przechodzenie kolorów daje efekt, jak pisał autor „pozytywnej przestrzeni iluzyjnej”. Intensywnie żółty, momentami wręcz oranżowy środkowy pierścień emanuje własnym światłem i energią, pulsując daje wrażenie wychodzenia z płaszczyzny obrazu. Patrząc na M78 można powtórzyć za Bożeną Kowalską, że (…) niezależnie od obszaru odniesień i asocjacji obrazy Fangora (…), zwłaszcza zaś jego pulsujące światłem kręgi, mają na widza bezpośrednie działanie magnetyczne. Koncentrują uwagę, przykuwają myśl i wyobraźnię, zdają się wciągać w swój obszar magii i tajemnicy (Twórcy – postawy. Artyści mojej galerii, Warszawa 2015, tom II, s. 112).

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.