Warszawa, kolekcja prywatna
zakup w Polswiss Art (2018)
Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 17.03.2002, poz. 40

W Pavillon de Magny Biegas prezentuje obrazy sferyczne. Są interesujące, gdyż pojawiające się w nich kolory i linie stanowią uogólnienie poszukiwań pointylistów francuskich. Każda linia, każdy ton daje początek kuli linii i barw, ale jako że wszystkie te okręgi się przecinają, efekt polega na utworzeniu tła dla fantazyjnej geometrii, jeśli te dwa słowa mogą iść w parze. To coś na kształt
logicznej i poukładanej mozaiki, na której wznosi się figura.

(Kahn G., Wystawa Biegasa, „L’Heure”, 20.03.1919)

Obrazy sferyczne pojawiły się w twórczości Bolesława Biegasa tuż po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Tworzył je początkowo równolegle ze słynnym cyklem „Wampirów”. Oparte na figurze koła kompozycje sferyczne były próbą harmonijnego połączenia przestylizowanego wizerunku ludzkiego z abstrakcyjną ornamentyką poprzez wpisanie postaci w gęstą siatkę biegnących po
łukach linii i przecinających się płaszczyzn. Ich dekoracyjność polega na linearyzmie i mozaikowym układzie, dającym niemal złudzenie witrażu. Kolor kładziony jest płasko albo – wręcz przeciwnie – drobnymi uderzeniami pędzla, nawiązując do techniki pointylistycznej. W uśmiechu sportretowanych postaci, ich spojrzeniu i tajemniczych gestach tkwi jakiś niedookreślony pierwiastek mistycyzmu.

Pierwsze sferyczne portrety – „Przestrzeń”, „Uśmiech światła”, „Zmierzch”, „Na wolnym powietrzu”, „W chmurach” oraz „Radość” – pokazane zostały publiczności w 1918 roku na Wystawie Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy Polskich na rzecz Inwalidów z Armii Polskiej we Francji. Natomiast w 1919 roku miała miejsce pierwsza wystawa Biegasa w całości poświęcona sferyzmowi, która odbyła się w Pavillon de Magny w Paryżu. O tym jak wielkie poruszenie wywołała, świadczy chociażby tytuł anonimowego artykułu, który ukazał się w „L’Eclair” w tym samym roku: „Sztuka czy mistyfikacja? Kubizm nie żyje! Poznajemy teraz ‘sferyzm’… który niemalże sprawi, że będziemy żałować
jego poprzednika!” („L’Eclair”, 20.03.1919). Z kolei Michel Georges-Michel, główny kronikarz Montparnasse’u, pisał o sferycznych obrazach Biegasa: „(…) wynalazł sferyzm, a my byliśmy pierwszymi, którzy oznajmili: jest w nim zdecydowanie więcej z futuryzmu niż z kubizmu, gdyż artysta szuka tu ekspresji dynamicznej. Wyobraźcie sobie dużą liczbę okręgów, w których każda mała ścięta ćwiartka jest zabarwiona, pomalowana inaczej i współtworzy dekoracyjną całość figury. Rodzi się z tego bogactwo barw, a nawet wyraz, jaki osiągają jedynie witraże, mozaiki lub freski” („Paris-Midi”, 18.05.1919).

Cyklem obrazów sferycznych artysta ugruntował sobie opinię malarza awangardowego, który odciął się od panującej wówczas mody na kubizm. Xavery Deryng w monografii poświęconej Biegasowi pisze, że malarstwo sferyczne wniosło wyjątkowy wkład do debat prowadzonych przez francuskich przedstawicieli awangardy, stanowiąc poniekąd odniesienie do teorii unizmu Władysława
Strzemińskiego. Sam Biegas nie miał styczności z polskimi konstruktywistami, prasa w Polsce nie interesowała się jego twórczością. Obrazy sferyczne są więc ściśle związane z Paryżem, a artysta – równie gorąco wielbiony, co krytykowany – pozostaje niewątpliwie jedną z najbardziej kluczowych postaci francuskiego świata artystycznego początku XX wieku.

Bolesław Biegas to jeden z najwybitniejszych polskich modernistycznych malarzy i rzeźbiarzy. Przyszedł na świat w 1877 roku w małej wiosce na Mazowszu. Po wczesnej stracie obojga rodziców, pracował jako pomocnik stolarski, terminował też w pracowni snycerskiej w Warszawie. W roku 1896 jego rzeźbami w glinie zainteresował się lekarz z Ciechanowa, Franciszek Rajkowski, który objął Biegasa opieką i ułatwił dalszą pracę rzeźbiarską. Wykonane w tej wczesnej fazie twórczości rzeźby, czerpiące inspirację z życia mazowieckiej wsi, artysta pokazał na wystawie w Warszawie, czym przyciągnął uwagę krytyków. Wśród piewców talentu młodego rzeźbiarza znaleźli się Aleksander Świętochowski, Aleksander Rzewnicki i hrabia Adam Krasiński. Wkrótce Biegas rozpoczął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Pod wpływem Stanisława Przybyszewskiego szybko odrzucił zasady nauczania akademickiego, co poskutkowało wydaleniem go z uczelni. W tym samym czasie prace młodego rzeźbiarza podbijały już Wiedeń i Monachium. W 1901 roku wyjechał na stałe do Paryża. Związał się ze środowiskiem polskim, przyjaźniąc się zwłaszcza ze znakomitą artystką Olgą Boznańską. Został członkiem Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego, któremu pod koniec życia zapisał cały majątek i dorobek artystyczny. Pierwsze lata w Paryżu to niekończące się pasmo sukcesów. Biegas wystawiał swoje prace na salonach czasopisma „La Plume”, salonach niezależnych i jesiennych, a także na ekspozycjach Société Nationale des Beaux-Arts. Indywidualne wystawy artysty odbywały się w paryskiej Galerie A. Seligmann (1911, 1925), Galerie Bernheim-Jeune (1929) i Galerie Arts et Artistes Polonais (1932), oraz w londyńskiej Arlington Gallery (1930). Swoje prace pokazywał ponadto w Petersburgu, Kijowie, Rzymie i Amsterdamie. Po I wojnie światowej zarzucił rzeźbę na rzecz malarstwa. Pochłonęła go symbolistyczna sztuka Moreau i Bocklina, zafascynował się dekoracyjnością okresu secesji. W dziedzinie malarstwa, do jego najbardziej oryginalnych dzieł należą „portrety sferyczne” – seria, którą Biegas zapoczątkował w 1918 roku. Przedstawiały one przede wszystkim okultystyczne wizerunki tajemniczych kobiet, ale także portrety politycznych przywódców i dyktatorów. W latach 20. Artysta stworzył cykl obrazów o charakterze onirycznym i erotycznym, zatytułowany „Mistyka nieskończoności”. Dzieła zostały pokazane po raz pierwszy w 1925 roku, w Galerie André Seligmann w Paryżu i przyjęte bardzo entuzjastycznie. Ich kontynuację stanowił cykl „Sławni ludzie” z lat 30. Przez środowisko paryskie Biegas uznawany był za artystę awangardowego, na długo przed fowistami, kubistami i futurystami. Powszechnie uważany jest za czołowego przedstawiciela kierunku symboliczno-secesyjnego. Niemniej jego zróżnicowana i bogata twórczość nosi cechy silnej indywidualności. Tymczasem po II wojnie światowej artysta popadł w zapomnienie. Ponowne zainteresowanie jego twórczością narodziło się w latach 70., gdy polscy i francuscy historycy sztuki zajęli się badaniem jego spuścizny, przygotowując wystawy i opracowania, m.in. monumentalny katalog dzieł Biegasa, wydany dzięki Bibliotece Polskiej w Paryżu przez Xaviera Derynga.