Belgia, kolekcja prywatna

Przedstawiając pracę z cyklu Concetto Spaziale – jego ikonicznych, ciętych i dziurawionych obiektów, przypominamy jeden z najbardziej radykalnych aktów w historii sztuki XX wieku – gest przedziurawienia pustej powierzchni płótna, który był w esencji wyrazem absolutnej wolności artystycznej, zerwaniem z tradycyjną koncepcją tworzenia, i początkiem nowego porządku w sztuce.
Dziurawione i przecięte obiekty Fontany były jednocześnie formą medytacji i performance’u wyznaczały bardzo swoisty kierunek, obalający wiele wcześniejszych sposobów myślenia w sztuce. Nie były obrazami ani rzeźbami, powstawały jako sztuka obiektowa, a tworzone były przez niszczenie. Fontana otworzył drogę, którą podążyło wielu artystów sztuki współczesnej, minimal artu, sztuki obiektowej czy performace’u. Obiekty Fontany znajdują się na stałych ekspozycjach muzeów sztuki współczesnej na całym świecie, obrazując jeden z przełomowych momentów rozwoju sztuki XX wieku.

Będąc jednym z pionierów sztuki współczesnej, Lucio Fontana nieustannie kwestionował granice artyzmu poprzez wykorzystywanie różnorodnych materiałów, form i działań. Choć znany najbardziej ze swych obrazów ciętych, w centrum swoich zainteresowań od zawsze stawiał terakotę i ceramikę. Preferując proces modelowania i lepienia od klasycznego kucia w kamieniu, już na początku swojej drogi twórczej zaczął wykorzystywać glinę jako medium rzeźbiarskie.

W latach 1936-39 rozwijał swoje umiejętności pracując w warsztacie ceramicznym w Albissoli na północy Włoch u swojego przyjaciela Tullio Mazzottiego, poety i rzeźbiarza futurysty. Zainspirowany ekspresjonistycznym podejściem do gliny Ernesto de Fiori i abstrakcją Costantina Brancusiego, tworzył coraz bardziej swobodnie i coraz mniej figuratywnie. Poszukiwał nowych możliwości ekspresji. Odwracając się od tradycyjnego postrzegania dzieła sztuki, pod koniec lat 40. zrealizował kilka zupełnie nowych kompozycji w glinie, stanowiących Concetti Spaciale (koncepcje przestrzenne).

Fontanie nie wystarczyło medium płótna, którego powierzchnię dziurkował, ciął i przebijał, otwierając drzwi do nieskończoności, do kosmosu, tworząc nowy wymiar. Swoje radykalne eksperymenty przeniósł również w dziedzinę ceramiki, którą traktował w podobny sposób. W kilku prostych gestach dziurawił i szarpał miękką fakturę gliny. Manipulował nią, tworząc dynamiczne kratery i wyrwy, tym samym uwalniając przepływ przestrzeni i doświadczenia czasu. Jego sztukę – rzeźby, malarstwo i ceramikę – cechowała transgresja, wykraczanie poza wszelkie konwencje i hierarchie.

Dziurawię płótno i stamtąd wchodzę w nieskończoność. – Lucio Fontana

Lucio Fontana odpowiedzialny jest za jeden z najbardziej radykalnych aktów w historii sztuki XX wieku. Jego gest przecięcia gładkiej powierzchni płótna i stworzenie w nim pionowego rozdarcia stał się ikonicznym symbolem nowego porządku i drastycznego zerwania z tradycją, wyrazem absolutnej wolności artystycznej. Zanim jednak przemyślenia twórcze Fontany zmaterializowały się w postaci otwarcia obrazu na trzeci wymiar, przeszedł on przez wiele eksperymentów formalnych i co znamienne dla jego zainteresowania przestrzenią – rozpoczął karierę od rzeźbiarstwa.

Urodził się w 1899 roku w Argentynie, choć dzieciństwo spędził we Włoszech. Ciężki politycznie czas pod rządami Mussoliniego zmotywował go w wieku dwudziestu trzech lat do wyjazdu do rodzinnej Argentyny, gdzie najął się w firmie ojca wytwarzającej rzeźbę cmentarną. Wkrótce założył tam swój własny warsztat rzeźbiarski i zaczął brać udział w wystawach zbiorowych. W 1928 roku powrócił do Włoch i rozpoczął kształcenie na mediolańskiej Accademia di Belle Arti di Brera, w pracowni Adolfa Wildta. Mimo odebranej klasycznej edukacji, poszukując własnego języka ekspresji, zrealizował w latach 30. szereg dzieł w bardzo swobodnej, abstrakcyjnej stylistyce. Zapisał się również do międzynarodowej grupy abstrakcjonistów Abstraction-Création, a przebywając w Paryżu wszedł w środowisko Jeana Miro, Tristana Tzara oraz Constantina Brâncușiego.

Wytężona praca twórcza, jak również inspirujący kontakt z młodymi artystami doprowadziły Fontanę do opublikowania w 1947 roku swojego pierwszego Manifestu Spacjalizmu. Zawarł w nim przemyślenia na temat przestrzeni w obrazie i potrzeby uwolnienia sztuki z dwuwymiarowości. Odrzucał narzucane przez medium zasady, widząc w nowych technologiach i materiałach szansę by zerwać raz na zawsze z malowaną od Renesansu iluzją i dosłownie zacząć stwarzać przestrzeń. W ślad za rozważaniami teoretycznymi poszły eksperymenty formalne, owocujące serią pierwszych podziurawionych obrazów („Buchi”). Zamiast nakładać kolejne warstwy plam kolorów i linii na płaską powierzchnię, artysta zdecydował się ją przedziurawić przez co bezpośrednio połączył fizyczne właściwości płótna z istniejącą wokół przestrzenią. Niewidoczna dotąd przestrzeń stała się ważną i wyraźną częścią dzieła.

Temat trójwymiarowości obrazu był przez Fontanę eksplorowany także na inne sposoby, m.in. poprzez włączanie do prac dodatkowych elementów, takich jak małe kawałki kolorowego szkła. Umieszczając je w wykonanych otworach, artysta poszerzał przestrzeń kompozycji zarówno od tyłu, jak i przodu – kierując ją w stronę widza. Nowatorskie, zrywające z tradycyjnymi formami malarstwa i rzeźby prace zaczął określać mianem Concetti Spaziale – koncepcji przestrzennych.

Coraz mocniejsze i wyraźniejsze dziurkowanie powierzchni doprowadziło Fontanę w 1958 roku do nowej serii płócien charakteryzującej się głębokimi, pionowymi cięciami („Tagli”). Przechodzące wzdłuż centralnej części obrazu sznyty, tworzyły na gładkiej, monochromatycznej powierzchni silne linie. Cięcia były nie tylko tworem, ale pomysłem i procesem jednocześnie. Kreowały nowy wizerunek dzieła sztuki, przełamywały bariery, otwierały nowe widzialne i niewidzialne przestrzenie. W ten sposób kompozycje Fontany stały się przedsionkiem nowej estetyki i krokiem w kierunku sztuki konceptualnej.