Pro Arte – Polish Art in the Western World, Summer 1987, il. na s. 11 (jako własność W. Borzobohatego)

Motyw żebraka pojawił się w sztuce Zaka podczas pobytu w Częstochowie i powracał później w rozmaitych wariantach. W obrazie „Żebrak” z 1920 r. postać mężczyzny osadzona jest w konkretnych realiach: klęczy na tle miejskich zabudowań, zaś uciekająca w głąb uliczka stwarza iluzję głębi perspektywicznej (repr. w monografii pióra S. Zahorskiej, Warszawa 1927). W oferowanym obrazie, który pochodzi z ok. 1923-24. abstrakcyjna przestrzeń, w jaką wpisana jest postać pogrążonego w zadumie żebraka, nadaje motywowi wymiar uniwersalny; tematem obrazu staje się refleksja nad sensem ludzkiej egzystencji. O smutnym losie wyobrażonego mężczyzny świadczy pusta miska do zbierania datków – aż nazbyt oczywisty atrybut „zawodu” bądź symbol przeznaczenia. Brązowa dominanta kolorystyczna pogłębia nostalgiczną aurę obrazu. W znamienny dla późnej twórczości Żaka sposób formy wydobyte są subtelnie modulowaną plamą barwną o miękkich zarysach, zaś bryłę uwydatniają mocne refleksy świetlne. Teraz Zak przerzucił cały ciężar swych poszukiwań na zagadnienie barwy. Jego gama rozjaśnia, przesubtelnia i wzbogaca się o całą skalę nieuchwytnych drgań; doprowadzona zostaje do maksymalnego zróżniczkowania…. Linia przestaje dla niego odgrywać rolę okonturowania kształtu, zatraca wogóle swą dosłowność … Staje się też jego bryła, mimo lekkości kolorytu, bardziej mocną, i przepaja ja jakiś niemal taneczny rytm pełen wdzięku i melodyjności…
(Zahorska, op. cit. s. 17,18).

Eugeniusz Zak przychodzi na świat w 1884 roku, w Mogilnie na Białorusi, w rodzinie polskich Żydów. Po śmierci ojca wraz z matką artysta przeprowadza się do Warszawy. Jest dzieckiem chorowitym i delikatnym, co powoduje, że otoczony jest staranną opieką matki i dalszej części rodziny. Mimo to, już jako szesnastoletni chłopiec wyjeżdża do Paryża i kształci się w prywatnej Academie Colarossi na Montparnasse. Wiele również w tym okresie podróżuje, m.in. przez sześć miesięcy pozostaje w Monachium wraz z Leopoldem Gottliebem , Eli Nadelmanem i Romanem Kramsztykiem, uczęszczając do prywatnej szkoły Antona Azbego. W 1904 roku wraca do Paryża i bierze czynny udział w życiu artystycznym, m.in. do 1913 roku corocznie uczestniczy w pokazach Salonu Jesiennego. Bardzo szybko rośnie sława artysty, potwierdzona zakupem jego pracy przez Muzeum Luksemburskie w 1910 roku, czy indywidualną wystawą w galerie Druet w 1911 roku, a także profesurą w Academie La Palette. W 1913 roku artysta żeni się z Jadwigą Kohn – początkującą malarką i w dwa lata póżniej osiedla się ponownie w kraju, wiążąc tym razem swoje twórcze losy ze środowiskiem formistów, ukoronowane uczestnictwem w założeniu „Rytmu” w 1921 roku. Już jednak w rok póżniej Zak opuszcza kraj by po rocznym przebywaniu w Niemczech wrócić do Paryża, gdzie zamieszkuje z przyjaciółmi m.in. z Zygmuntem Menkesem i Markiem Chagallem. Bardzo dobrze rozwijającą się karierę przerywa w 1926 roku nagła śmierć artysty.

Mimo odejścia w sile wieku Zak zgromadził bardzo duży dorobek artystyczny. Za jego życia odbyły się trzy wystawy indywidualne: dwie w Paryżu (1911, 1925) i jedna w Warszawie (1917). Również za życia wystawiał na świecie: m.in. w Nowym Jorku, Chicago, Detroit, a także na Biennale w Wenecji, w 1914 roku. W kraju natomiast artysta uczestniczył w wystawach Towarzystwa Artystów Plastyków „Sztuka”, „Rytmu” w Krakowie i w Warszawie oraz w wystawach Ekspresjonistów Polskich w Krakowie i we Lwowie. Twórczość artysty została oczywiście wielokrotnie doceniona po śmierci wieloma wystawami na paryskich Salonach i galeriach, także w Warszawie, Londynie, Buffalo i Nowym Jorku. Na uwagę zasługuje fakt istnienia sławnej Galerie Zak, prowadzonej przez żonę artysty po jego śmierci. Była to jedna z najciekawszych programowo galerii paryskich, wystawiająca prace najlepszych ówczesnych artystów polskich i żydowskich (m.in. pierwsza wystawa indywidulana Kandinsky’ego).

Twórczość Eugeniusza Zaka jest niezwykle charakterystyczna i spójna. Dzięki typowemu tylko dla artysty upozowaniu postaci o wydłużonych proporcjach, szczególnym, tanecznym ruchu, detalom, które przywodzą na myśl marionetki czy postaci świata teatralnego oraz opracowaniu form tożsamym z programem 'Rytmu”, malarstwo Zaka jest ogromnie rozpoznawalne i nie mające odpowiednika w historii polskiej sztuki. Prezentowana praca należy do grupy prac artysty, która przywodzi na myśl dzieła takich mistrzów jak Poussin, Watteau czy Puvis de Chavannes. Na tle fantastycznego, sielankowego pejzażu w stylu włoskim czy południowofrancuskim umieszczona jest postać o typowym dla Zaka wyglądzie, lekko nawiązującym do renesansowych fascynacji artysty. Melancholia i nostalgia przedstawienia wciąga widza w krainę bezczasowości, w krainę spokoju i marzeń. Wrażenie to jest potęgowane gamą nasyconych brązów, zieleni, błekitów i różu, a także finezyjnym, miekkim konturem, tak charakterystycznym dla Zaka, sprawiającym, że całość kompozycji unosi się w bliżej nieokreślonej przestrzeni wizji artysty. Prace z cyklu idyllicznego artysty, jak zwykło sie je nazywać, należą od lat do najbardziej cennych i poszukiwanych prac na rynku dzieł sztuki. Stanowią obowiązkowe pozycje w znanych kolekcjach malarstwa w Polsce i na świecie.