Brus – Malinowska B., Eugeniusz Zak, 1884 – 1926 [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2004, kat. 243

Prezentowany obraz – jak twierdzi w swej ekspertyzie Barbara Brus – Malinowska „jest jedną z wersji „Pijącego chłopca”. Najbardziej znaną i najczęściej reprodukowaną w literaturze dotyczącej twórczości Żaka jest praca (o wymiarach 91 x 61) znajdująca się kolekcji Albright-Knox Art Gallery w Buffalo, NY USA (repr. w: M. Rola, Eugeniusz Zak 1884-1926, „Pro Arte” summer 1987, s. 12). Jest ona też reprodukowana w monografiach Żaka: M. Gauthiera (Paris 1927, s. 16 nlb. dat. 1926), S. Zahorskiej (Warszawa 1927, il. 28 nlb.), na okładce katalogu wystawy dzieł Żaka w galerii S. Salza w Kolonii w 1925r.[…]

Z danych historycznych wynika, że istniały też inne wersje tej kompozycji. Jedną z nich można znaleźć w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu (nr inw. Mp 2568, wym. 93 x 60 cm.; zakupiona przez Muzeum w Paryżu w 1977 r.). Wymienione wyżej prace posiadają zbliżone wymiary, niemal identyczne kompozycje, różnią się jednak kolorystyką, użyciem drobnych detali, miejscem położenia sygnatury. Omawiany obraz byłby więc trzecią, znaną wersją „Pijącego chłopca” o znacznie mniejszym formacie od cytowanych wyżej dzieł. […] Wszystkie wersje „Pijącego chłopca” powstały w 1925 roku – reprezentują więc ostatnią fazę twórczości Żaka: jego zainteresowanie kolorem (mocnym, często dysonansowym), stosowanie różnorodnych, kontrastujących ze sobą faktur, budowanie malarskiej przestrzeni kulisowo ujętymi płaszczyznami barwnymi.

Eugeniusz Zak przychodzi na świat w 1884 roku, w Mogilnie na Białorusi, w rodzinie polskich Żydów. Po śmierci ojca wraz z matką artysta przeprowadza się do Warszawy. Jest dzieckiem chorowitym i delikatnym, co powoduje, że otoczony jest staranną opieką matki i dalszej części rodziny. Mimo to, już jako szesnastoletni chłopiec wyjeżdża do Paryża i kształci się w prywatnej Academie Colarossi na Montparnasse. Wiele również w tym okresie podróżuje, m.in. przez sześć miesięcy pozostaje w Monachium wraz z Leopoldem Gottliebem , Eli Nadelmanem i Romanem Kramsztykiem, uczęszczając do prywatnej szkoły Antona Azbego. W 1904 roku wraca do Paryża i bierze czynny udział w życiu artystycznym, m.in. do 1913 roku corocznie uczestniczy w pokazach Salonu Jesiennego. Bardzo szybko rośnie sława artysty, potwierdzona zakupem jego pracy przez Muzeum Luksemburskie w 1910 roku, czy indywidualną wystawą w galerie Druet w 1911 roku, a także profesurą w Academie La Palette. W 1913 roku artysta żeni się z Jadwigą Kohn – początkującą malarką i w dwa lata póżniej osiedla się ponownie w kraju, wiążąc tym razem swoje twórcze losy ze środowiskiem formistów, ukoronowane uczestnictwem w założeniu „Rytmu” w 1921 roku. Już jednak w rok póżniej Zak opuszcza kraj by po rocznym przebywaniu w Niemczech wrócić do Paryża, gdzie zamieszkuje z przyjaciółmi m.in. z Zygmuntem Menkesem i Markiem Chagallem. Bardzo dobrze rozwijającą się karierę przerywa w 1926 roku nagła śmierć artysty.

Mimo odejścia w sile wieku Zak zgromadził bardzo duży dorobek artystyczny. Za jego życia odbyły się trzy wystawy indywidualne: dwie w Paryżu (1911, 1925) i jedna w Warszawie (1917). Również za życia wystawiał na świecie: m.in. w Nowym Jorku, Chicago, Detroit, a także na Biennale w Wenecji, w 1914 roku. W kraju natomiast artysta uczestniczył w wystawach Towarzystwa Artystów Plastyków „Sztuka”, „Rytmu” w Krakowie i w Warszawie oraz w wystawach Ekspresjonistów Polskich w Krakowie i we Lwowie. Twórczość artysty została oczywiście wielokrotnie doceniona po śmierci wieloma wystawami na paryskich Salonach i galeriach, także w Warszawie, Londynie, Buffalo i Nowym Jorku. Na uwagę zasługuje fakt istnienia sławnej Galerie Zak, prowadzonej przez żonę artysty po jego śmierci. Była to jedna z najciekawszych programowo galerii paryskich, wystawiająca prace najlepszych ówczesnych artystów polskich i żydowskich (m.in. pierwsza wystawa indywidulana Kandinsky’ego).

Twórczość Eugeniusza Zaka jest niezwykle charakterystyczna i spójna. Dzięki typowemu tylko dla artysty upozowaniu postaci o wydłużonych proporcjach, szczególnym, tanecznym ruchu, detalom, które przywodzą na myśl marionetki czy postaci świata teatralnego oraz opracowaniu form tożsamym z programem 'Rytmu”, malarstwo Zaka jest ogromnie rozpoznawalne i nie mające odpowiednika w historii polskiej sztuki. Prezentowana praca należy do grupy prac artysty, która przywodzi na myśl dzieła takich mistrzów jak Poussin, Watteau czy Puvis de Chavannes. Na tle fantastycznego, sielankowego pejzażu w stylu włoskim czy południowofrancuskim umieszczona jest postać o typowym dla Zaka wyglądzie, lekko nawiązującym do renesansowych fascynacji artysty. Melancholia i nostalgia przedstawienia wciąga widza w krainę bezczasowości, w krainę spokoju i marzeń. Wrażenie to jest potęgowane gamą nasyconych brązów, zieleni, błekitów i różu, a także finezyjnym, miekkim konturem, tak charakterystycznym dla Zaka, sprawiającym, że całość kompozycji unosi się w bliżej nieokreślonej przestrzeni wizji artysty. Prace z cyklu idyllicznego artysty, jak zwykło sie je nazywać, należą od lat do najbardziej cennych i poszukiwanych prac na rynku dzieł sztuki. Stanowią obowiązkowe pozycje w znanych kolekcjach malarstwa w Polsce i na świecie.