Warszawa, kolekcja prywatna

Krąg polskich poszukiwań w dziedzinie postkonstruktywistycznej penetracji zagadnień przestrzeni i światła wzbogacony został w okresie dziesięciolecia 1960-1970 o osiągnięcia przede wszystkim Adama Marczyńskiego (…). (Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945-1970, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 145) Około 1960 roku w twórczości Marczyńskiego nastąpił zwrot ku nowej koncepcji obrazowania przyznającej prymat kwestiom konstrukcji. Pierwsze kolaże wykorzystujące listewki, fornir, kawałki tektury i blachy, nawiązywały do panującego wówczas nurtu malarstwa materii. W drugiej połowie lat 60. pojawiają się prace rzeźbiarskie nazwane układami zmiennymi, których zwieńczeniem była kompozycja elementów zmiennych, zaprezentowana przez Marczyńskiego podczas I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu w 1965 roku. Przykładem takich nowatorskich kompozycji jest oferowany obiekt. Na płaszczyźnie zbudowanej z dwóch płyt Marczyński rozmieścił w pionie i poziomie serię prostokątnych drewnianych kasetonów, zróżnicowanych wielkością. Każdy z nich zaopatrzony jest w uchylną blaszaną klapkę, otwierającą kaseton w osi poziomej. Dziewięć takich modułów tworzy formę przywołującą na myśl krzyż. Najwyżej położony dominuje nad kompozycją. Ruchome płytki pociągnięte są lekko opalizującą ciemną miedzianą farbą. Dynamika asamblażu zbudowana jest w oparciu o ruch klapek i światło odbijające się od ich powierzchni. Niemniej zasadniczą kwestią było dla Marczyńskiego współuczestnictwo widza w tworzeniu dzieła sztuki, stawiając go w tym samym rzędzie z twórcami takimi jak Ryszard Winiarski. Marczyński pisał: „Obraz składając się z ruchomych elementów jest obszarem potencjalnie istniejących realizacji plastycznych. Jakkolwiek ich liczba może być wyznaczona w oparciu o metody kombinatoryczne, to z punktu widzenia człowieka obcującego z obrazem wszystkie te możliwości stanowią nieskończony obszar. Rola artysty polega na jego zbudowaniu. Oglądający obraz może dokonać wyboru realizacji plastycznej – jest ona wynikiem poszukiwań w stworzonym przez artystę świecie. Dokonujące się w nim spotkanie między twórcą a oglądającym. Kluczowym wymiarem tego spotkania jest możliwość poszukiwania i dokonywania wyboru realizacji plastycznej, co stanowi istotę przeżycia estetycznego” (cyt. za: Howorus-Czajka M., Adam Marczyński – artysta poszerzający pole, „Quart” nr 4 (42) / 2016, s. 15). Reliefy zmienne Adama Marczyńskiego, pojawiające się niezwykle rzadko na polskim rynku antykwarycznym, stanowią jeden z najciekawszych przykładów sztuki, która swoim oddziaływaniem wychodzi daleko poza powszechnie przyjęte ramy. Jej eksperymentalny i głęboko intelektualny charakter rysują Marczyńskiego jako naukowca i filozofa, rozstrzygającego swoje rozważania poprzez akt twórczy.

Adam Marczyński był malarzem, rzeźbiarzem i twórcą asamblaży. Uprawiał malarstwo, grafikę i rysunek oraz scenografię. Urodził się w 1908 roku. W latach 1929-1936 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Władysława Jarockiego. Na kształtowanie się postawy artystycznej Marczyńskiego w pierwszym okresie wpływ miały podróże jakie odbył do Francji i Hiszpanii. Już w pierwszych latach studiów aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym i wystawienniczym. Jeszcze przed wojną związał się z Grupą Krakowską, by po wojnie być współzałożycielem jej kontynuacji – Grupy Krakowskiej II. Swoją pierwszą indywidualną wystawę miał w 1936 roku. Początkowo tworzył w estetyce kubizmu oraz w nawiązaniu do koloryzmu. W tym duchu powstały pierwsze martwe natury, pejzaże, wnętrza i portrety. W połowie lat 50. zwrócił się w kierunku surrealizmu spod znaku Joana Miró i Paula Klee. Ścieżka ta powiodła Marczyńskiego w kierunku coraz silniejszego akcentowania abstrakcji i poszukiwania konstrukcji w malarstwie. Forma przybierać zaczęła uogólniony kształt, a za liryzm odpowiadał harmonijny i delikatny kolor. Momentem przełomowym w twórczości Marczyńskiego stał się początek lat 60. Wówczas odszedł on od klasycznie pojmowanego malarstwa na rzecz konstruowania obrazu-przedmiotu. Podstawowym gatunkiem wypowiedzi stał się dla niego kolaż, w którym akcentował geometryczne układy form na płaszczyźnie oraz – co najważniejsze – fizyczność struktury. Pierwsze prace z tej serii zaprezentował na I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu w 1965 roku. Postępująca strukturyzacja obrazu-obiektu ujawniła się powstającymi w latach 70. pracami, których głównym elementem były rytmicznie rozmieszczone kasetony z uchylnymi klapkami. Kasetony przybierały formę kwadratów bądź prostokątów. Klapki odchylały się w osi pionowej bądź poziomej. Barwa była zróżnicowana. Z upływem czasu asamblażowe kompozycje przybierały coraz bardziej minimalistyczną formę – zredukowaniu uległa również ich kolorystyka. Marczyński sięgał często po barwy odblaskowe, uzyskując tym samym odmienne efekty w zależności od usytuowania obiektu w przestrzeni. Niekiedy jego działania przybierały charakter performatywny, jak w trakcie jednego z Plenerów Koszalińskich w Osiekach (1970), podczas których zamontował kasetony w plenerze, na drzewach. Działania Marczyńskiego miały w swoim założeniu dopuszczenie interwencji odbiorcy, który manewrując kasetonami miał okazję „współtworzyć” dzieło. Adam Marczyński kilkakrotnie reprezentował Polskę na międzynarodowych festiwalach sztuki. W roku 1956 brał udział w Biennale Sztuki w Wenecji, Biennale w Sao Paulo (1959) oraz w Documenta w Kassel. Podsumowanie jego twórczości stanowi katalog retrospektywnej wystawy pośmiertnej w krakowskim Biurze Wystaw Artystycznych (1985).