Polska, kolekcja prywatna Kraków, kolekcja Ryszarda Mehoffera Kraków, kolekcja Zbigniewa Mehoffera własność artysty

Smolińska-Byczuk M., Młody Mehoffer, Universitas, Kraków 2004, il. 116, s. nlb.

Florczak S. (red.), Mehoffer. Malarstwo/Painting, BOSZ, Olszanica 2017, s. 18, 20 [por.]. Pawlińska A., Józef Mehoffer [1869-1946], z serii Ludzie Czasy Dzieła, Edipresse Polska S.A., Warszawa 2006, s. 38 [por.]. Radajewski A., Józef Mehoffer, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1976, s. 30-31, 43 [por].

Jest to rodzaj Saphony (…) – troszkę klasycznej, troszkę słowiańskiej – z lirą w ręku i wieńcem bławatków na głowie – na tle brzozowego lasku i niby Wisły, którą wziąłem nic nie zmieniając z mojego pejzażu niepołomickiego. – Studyum do tego zrobiłem z panny Wandy – jest dosyć podobna – i ma wyraz. – Józef Mehoffer (cyt. za: Listy Józefa Mehoffera do matki Aldony z Polikowskich Mehofferowej [rękopis], zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie, list z dnia 24.08.1896) W 1897 roku powstał jeden z najpiękniejszych symbolicznych obrazów Józefa Mehoffera, wyobrażający Muzę – kapłankę sztuki. Ubrana w białą szatę stoi pośród zieleni parku, trzymając w ręku błękitną lirę przewiązaną wstęgą. Za nią rozciąga się brzozowy zagajnik i rzeka – „niby Wisła” – w której odbija się złotawy blask zachodzącego słońca. Przedstawiona bogini to wyobrażenie greckiej poetki Safony z Lesbos „(…) troszkę klasycznej, troszkę słowiańskiej” – jak wspominał artysta w liście (cyt. za: Listy Józefa Mehoffera do matki Aldony z Polikowskich Mehofferowej [rękopis], zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie, list z dnia 24.08.1896). Do „Muzy” pozowała malarzowi Wanda Janakowska – młodsza siostra Jadwigi, jego przyszłej żony. „Studyum do tego zrobiłem z panny Wandy – jest dosyć podobna – i ma wyraz” – chwalił się artysta (cyt. za: Listy Józefa Mehoffera…, dz. cyt.). Obie damy były ulubionymi modelkami Mehoffera – uwieczniał je nie tylko w scenach symbolicznych, lecz również na wielu portretach . Wanda olśniła malarza swoim wyjątkowym talentem wokalnym. Mehoffer przysłuchiwał się jej lekcjom śpiewu, bywał też gościem na jej kameralnych występach. Być może właśnie dlatego stała się ona dla niego literackim ucieleśnieniem muzy-kapłanki, której atrybutem jest lira – symbol muzyki, poezji i tańca. Prezentowana praca stanowi studium olejne, poprzedzające realizację obrazu w dużym formacie. Lapidarne, zbudowane za pomocą szerokiej plamy barwnej, prezentuje lekkość i malarską swobodę, przeniesioną później przez artystę na większe płótno. Zauważalne spłaszczenie formy, rozległe operowanie kolorem, jak również cicha nastrojowość sceny – zbliżają dzieło Mehoffera do sztuki francuskich symbolistów, z Mauricem Denis i Pierrem Puvis de Chavannes na czele. Co ciekawe, artysta namalował aż trzy wersje swej „Muzy”. Jedna z nich wisi w Galerii Rogalińskiej, Oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu (olej, płótno; 130 x 70 cm), druga znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie (olej, płótno; 130 x 95 cm), a trzecia, najmniejsza, wzbogaca zbiory Muzeum Okręgowego w Białymstoku (olej, płótno; 55 x 46 cm). Oferowane olejne studium traktować można jako swego rodzaju dziewicze „bozzetto”, niemniej poetyckie w wyrazie.

A rzeczywistą prawdą w sztuce jest wierność zamierzonemu celowi, szczerze artystycznemu i świadomość siebie.

– Józef Mehoffer (Mehoffer J., Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury, w: „Przegląd Polski”, 1897, t. 4 (124), R. XXXI, s. 28.)

Józef Mehoffer – malarz, rysownik, grafik – był czołowym reprezentantem sztuki Młodej Polski. Urodził się w 1869 roku w Krakowie. Ojciec przedwcześnie go osierocił, pozostawiając tylko pod opieką matki. W okresie studenckim artysta kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz równolegle w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był uczniem m.in. Jana Matejki. Podczas lat nauki uczestniczył w pracach restauratorskich w Kościele Mariackim w Krakowie, co miało silny wpływ na jego przyszłą twórczość. Zainteresował się wtedy witrażami i dekoracyjnym malarstwem ściennym, odgadując tym przyszłe tendencje w sztuce.

Naukę artystyczną kontynuował w Wiedniu oraz w Paryżu – kolejno w Académie Julian, École Nationale des Arts Décoratifs, a następnie w Académie Colarossi i École Nationale des Beaux-Arts. Dłuższy pobyt we Francji wykorzystał Mehoffer do licznych podróży, m.in. do Włoch, Niemiec i Szwajcarii. W Paryżu artysta dzielił pracownię ze Stanisławem Wyspiańskim, również uczniem Matejki. Obu twórców połączyła przyjaźń, ale i rywalizacja – uczestniczyli bowiem w tych samych konkursach, m.in. na kurtynę Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1891 roku czy na witraże do łacińskiej katedry we Lwowie w 1894 roku. Obaj ostatecznie wypracowali własną, indywidualną stylistykę – Wyspiański stał się prekursorem polskiego ekspresjonizmu zaś Mehoffer stworzył formułę dekoracyjności w oparciu o secesyjną stylistykę.

W Paryżu artysta poznał swoją przyszłą żonę Jadwigę Jankowską, którą wielokrotnie przedstawiał na swoich obrazach. Zasłynął projektami witraży do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu, a także do wielu świątyń na terenie Polski. Wykonywał monumentalne polichromie zdobiące kaplice kościołów i budynków państwowych. W Katedrze Wawelskiej możemy podziwiać do tej pory wiele jego realizacji. Jest twórcą polichromii kaplicy skarbca katedralnego oraz witraży w nawach.

Artysta aktywnie działał na macierzystej uczelni pełniąc funkcję profesora zwyczajnego i rektora. Był członkiem założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, należał do międzynarodowych ugrupowań artystycznych. Malarstwo Mehoffera jest esencją bogatej symboliki i dekoracyjności połączonych z doskonałym warsztatem wyniesionym z matejkowskiej szkoły. Początkowo w swej twórczości z lat 90. działał w duchu symbolizmu i postimpresjonizmu. Okres dojrzały przypadł na lata 1895-1914. Etap ten w twórczości Mehoffera można nazwać modernistycznym, bowiem nacechowany jest silnym liryzmem oraz dekadenckim i zmysłowym nastrojem. Barwa jest intensywna i nasycona, a rysunek giętki i pewny. Jego niezwykła secesyjność linii połączona z mistrzowską ornamentyką szczególnie widoczne są w malarstwie portretowym. Późniejsza twórczość Mehoffera nacechowana jest rozświetleniem palety, a kontur podporządkowany zostaje plamie barwnej. Po 1914 roku w jego dziełach zaczynają dominować pejzaże afirmujące piękno natury. Kilkadziesiąt lat twórczości Mehoffera to pasmo sukcesów i prestiżowych zamówień. Malarz brał udział w licznych wystawach, był wielokrotnie nagradzany, m.in. we Lwowie (1894), Paryżu (1900) czy St. Luois (1905). Pozostawił po sobie obszerny dziennik oraz korespondencję, dzięki którym możemy dowiedzieć się nie tylko jakim był artystą, ale również człowiekiem.