Warszawa, kolekcja prywatna kolekcja Olgi i Wojciecha Fibaków

Sao Paolo, X Biennale Sao Paolo, 1969.

Kolekcja Olgi i Wojciecha Fibaków – Nowe obrazy, wyd. Galeria Fibak, Warszawa 2007,s. 163. X Bienal de Sao Paulo [katalog wystawy], wyd. Fundacao Bienal de Sao Paulo, Sao Paulo 1969, s. 150, poz. 67

Oferowana praca „Surface III” to jeden z najwcześniejszych przykładów obiektu przestrzennego w twórczości Ryszarda Winiarskiego. Podstawą do stworzenia trójwymiarowego układu jest kwadratowa płyta, na której artysta rozmieścił podłużne tekturowe elementy, prostopadłe do podłoża i zamalowane z jednej strony kolorem czerwonym. Finalny efekt zależny był od autorskiego programu opracowanego przez Winiarskiego w 1966 roku na potrzeby pracy dyplomowej „Zdarzenie – informacja – obraz”. Sposób rozmieszczenia elementów na płaszczyźnie zależał od przypadku, którego źródłem był rzut kostką do gry, informacje zawarte na tablicach giełdowych czy w numerach biletów tramwajowych. Każdy kolejny system programowania obrazów był oparty na zestawieniu jakiejś formy losowości z porządkiem ustalonych reguł. Do reguł tych należała decyzja o zredukowaniu barw do bieli i czerni (bądź innego koloru), liczba kolumn i rzędów w siatce, wielkość kwadratów i wybór narożnika, z którego Winiarski rozpoczynał budowanie kompozycji. Artyście zależało by wyeliminować jakikolwiek subiektywizm a sztukę zrównać z metodą naukową. Zapis procesu miał dla niego wyższą wartość niż osiągnięty w jego wyniku efekt. Implementacja trzeciego wymiaru dodatkowo komplikowało proces a uzyskany w postaci przestrzennych map efekt był ciekawszy wizualnie. Poprzez zastosowanie rozmaitych środków artysta wprowadzał nieobecny wcześniej element gry z iluzją perspektywiczną. Stworzona przez Winiarskiego metoda naukowo-wizualnego opracowania problematyki losowości wpisała się w trwający w międzynarodowym środowisku artystycznym dyskurs nad łączeniem sztuk plastycznych z innymi dziedzinami życia. Pretekstu do konfrontacji w zakresie przewartościowania sztuki dostarczyło X Biennale w Sao Paulo (1969), na które udała się polska delegacja na czele z kuratorem Ryszardem Stanisławskim. W skład reprezentacji wchodzili Ryszard Winiarski, Roman Opałka, Stanisław Fijałkowski, Danuta Kluza, Andrzej Strumiłło, Grzegorz Kowalski i Kazimierz Mikulski. Oferowana praca „Surface III” była jedną z 10 prac, jakie na brazylijskim Biennale zaprezentował Winiarski. Z kolekcjonerskiego punktu widzenia udział oferowanej pracy we wspomnianym Biennale jest niezwykle istotne. Wydarzenie to odegrało ważną rolę nie tylko w międzynarodowej dyskusji na temat znaczenia dzieła sztuki. Dla Ryszarda Winiarskiego był to fundamentalny etap rozpoczynającej się wówczas kariery artystycznej. Zastosowanie pomalowanych akrylem tekturek w budowie kompozycji to technika, do której artysta nigdy już nie powrócił. Oprócz oferowanej „Surface III” znane są jeszcze tylko dwie inne kompozycje wykonane w tej technice. Obydwie datowane również na 1969 roku znajdują się dziś w kolekcji Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Cała moja twórczość, do dzisiaj z grubsza biorąc, jest budowana na tych dwóch obiektywnych mechanizmach, na porządku i przypadku. Porządkiem nazywam te doświadczenia, które są przypisane ciągom liczbowym, przypadkiem zaś te, w których uruchomiony został taki czy inny mechanizm losowy. (…) Na początku to, co robiłem miało służyć przede wszystkim pewnej demonstracji, demistyfikacji określonego obszaru sztuki po to, by zamienić go w obszar konkretnego, rzetelnego doświadczenia. Konsekwencją takiej postawy było odrzucenie wszelkiej myśli o ekspresji, wszelkiej myśli o wrażliwym odbiorze tego, co robię. – Ryszard Winiarski
(cyt. za: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20)

Ryszard Winiarski urodził się w 1936 we Lwowie. Przez ostanie dwa lata studiów, które realizował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej Politechniki Warszawskiej, zdecydował się uczęszczać jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1960 roku podjął już regularną naukę na Wydziale Malarstwa. Jego profesorami byli m.in. Aleksander Kobzdej, Stanisław Szczepański, Jan Wołodyński, Julian Pałka i Władysław Daszyński. W czasie studiów artystycznych uczęszczał na prowadzone przez Mieczysława Porębskiego seminarium poświęcone związkom i zależnościom pomiędzy sztuką a nauką. Wykłady te miały kluczowy wpływ na dalszą twórczość Winiarskiego i temu zagadnieniu artysta postanowił poświęcić temat pracy dyplomowej: „Zdarzenie – informacja – obraz”. Tytuł magistra obronił w 1966 roku, łącząc w swoim dyplomie sztukę z teorią programowania obrazów. Prace wykonane według tych założeń zaprezentował jeszcze w tym samym roku na jednej z najważniejszych imprez polskiej awangardy – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach. Jego koncepcja artystyczna była bardzo dojrzała i oryginalna, wsparta serią prac inspirowanych rachunkiem prawdopodobieństwa. Winiarski zaproponował w niej przełożenie wybranych zagadnień z obszaru nauk ścisłych, takich jak statystyka, teoria gier czy przypadek – na język sztuki. W 1981 roku objął pracownię „Problemy malarstwa w architekturze i w otoczeniu człowieka” na macierzystej uczelni. Przez dwie kadencje (1985-1987 i 1987-1990) pełnił funkcję prorektora warszawskiej ASP. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora.

Winiarski to jeden z najwybitniejszych reprezentantów nurtu abstrakcji geometrycznej wywodzącej się z tradycji konstruktywizmu. Zgodnie z założeniami swojego programu, od 1965 roku budował obrazy w oparciu o stały moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. Ułożenie kwadratów i ich kolor są przypadkiem uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub układu losowego. „Intencją artysty było odrzucenie przestarzałych norm tradycyjnej estetyki, wszelkich obowiązujących dotąd i nauczanych w szkołach zasad dotyczących malarstwa, łącznie z regułami budowy kompozycji czy rozwiązań kolorystycznych i światłocieniowych. Winiarski zanegował samą ideę obrazu jako dzieła sztuki kształtowanego świadomie przez artystę i noszącego cechy jego twórczej indywidualności. Dążeniem malarza było stworze nie sztuki bezosobowej, wyzbytej z wszelkiej emocji; sztuki, której nie da się ocenić z punktu widzenia wartości estetycznych, ale której sens można wyjaśnić racjonalnie, logicznie i precyzyjnie” (Kowalska B., Ryszard Winiarski. Na pograniczu matematyki i sztuki, [w:] Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974 [katalog wystawy], Kraków 2002, ss. 8-9). Celem nie był obraz sam w sobie, ani jego estetyka – Winiarskiego interesował sam proces twórczy, sterowany rządzący się prawami gry. Artysta wyprzedzał swój czas, wprowadzając do swoich prac elementy konceptualizmu. Nie używał terminu „obraz”, ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji układów statystycznych”. Jego dzieła znajdują się w wielu prywatnych i publicznych kolekcjach m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowym w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu, a także w McCrory Collection w Nowym Jorku oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New Delhi.