Warszawa, kolekcja prywatna

Faun należy do najważniejszych i najczęściej powracających postaci w mitologicznym panteonie Jacka Malczewskiego. Uosabia namiętność, zmysłowość i nieokiełznane instynkty, a jednocześnie przywołuje dionizyjski żywioł muzyki oraz twórczego uniesienia. Bywa brzydki i stary lub młody i zalotny. Pojawia się jako komentator sceny, towarzysz portretowanych postaci, a nieraz jako bohater pierwszoplanowy – Malczewski miał bowiem słabość do przedstawiania w rogatej masce zarówno swoich krakowskich znajomych, jak i… samego siebie. W prezentowanym obrazie z 1916 roku u boku młodej kobiety pojawiają się dwa fauny, skupione na grze na fletach. Ich kozie brody, wydatne rogi i nabrzmiałe, muzykujące usta kontrastują z subtelnością centralnej postaci. Muza – patronka sztuk – została ukazana w popiersiu, lekko zwrócona w prawo, z nagim ramieniem, delikatnie podtrzymując zsuwającą się białą draperię. Jej wpół przymknięte oczy i lekko zaróżowione usta zdradzają marzycielskie, niemal słodkie uniesienie, jakby poddawała się melodii rozbrzmiewającej tuż obok. W charakterystycznych rysach kobiety rozpoznać można Marię z Woźniakowskich Sozańską (1865–1943), żonę lwowskiego malarza Michała Sozańskiego i jedną z ulubionych modelek Malczewskiego w jego późnej twórczości. Choć relacje łączące artystę z rodziną Sozańskich nie są dziś dokładnie znane, wiadomo, że Sozańska wcielała się w jego symbolicznych kompozycjach w rozmaite role mitologicznych heroin: Pytii, Bachantki czy Eurydyki. Tu natomiast staje się uosobieniem Muzy – tej, która słucha, inspiruje i z gracją poddaje się harmonii dźwięków.

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.