Polswissart

Jej sztuka jest skromna, do oka tylko przemawia, nie dla filozofowania. A tak, snując li tylko z wątku swojej wizji – dochodzi do ekspresji coraz to więcej malarskich, do akcentów coraz to silniejszych kolorystycznie. (…) Najwięcej ma ona cech wspólnych z Manetem i konsekwentnie z malarstwem hiszpańskim.

– Adolf Basler (Basler A., Olga Boznańska, „Sztuka”, Paryż 1904, s. 377-378)

Modelowi zostawiała swobodę, iż mógł rozmawiać. Jej samej wtedy prawie się usta nie zamykały. (…) Bywało, iż weźmie farbę na pędzel, trzyma go długo w powietrzu i mówi. Zapomniała, gdzie miała nim uderzyć, wraca z powrotem na paletę, nabiera czy rozciera nową warstwę i dopiero się orientuje, gdzie ma skierować rękę.

– Marcin Samlicki (Samlicki M., Pamiętnik [rękopis], zbiory Muzeum im. S. Fischera w Bochni, Bochnia 1944)

Tak charakterystyczne w tych portretach ustawianie postaci na tle najczęściej niedookreślonym, na poły abstrakcyjnym, z którego one wyłaniają się i w które się wtapiają zarazem, wywołuje wrażenie jak gdyby duszności, przyspieszonego pulsowania, szamotania się i drżenia migocących barwnych  świateł zamkniętych w przestrzeni płytkiej, ograniczonej jakby dwiema szybami. – Wiesław Juszczak

(Juszczak W., Studium wprowadzające, [w:] Malarstwo polskie. Modernizm, Warszawa 1977, s. 88)

Główną domeną twórczości Olgi Boznańskiej był portret. Malowała niezrównane w swojej klasie, niemające porównania w całej sztuce polskiej wizerunki zarówno dorosłych, jak i dzieci. Korzystała niemal wyłącznie z techniki olejnej na tekturze, nie używała werniksu. Często pozostawiała niezamalowane partie obrazu i skrobała farbę nożem, uzyskując charakterystyczny efekt rozwibrowania i jednoczesnej lekkości, jak gdyby portretowanych spowijała delikatna zasłona. Stworzone jej ręką subtelnie odrealnione wizerunki są opowieścią o ludzkiej duszy. „(…) malarstwo ‘brudne’, które takim życiem tchnie, tak nieprzewidziane daje wrażenia, tak jest fantastyczne, jak mieniący się szal indyjski, jak stare mieniące się naczynia miedziane” (Basler A., Olga Boznańska, „Sztuka”, Paryż 1904, nr 8/9, s. 377).

Prezentowane dzieło ukazujące doktora Woszyckiego powstało w Monachium, w pracowni artystki przy Georgenstrasse. Boznańska przedstawiła swojego modela siedzącego na krześle, w niedookreślonej zielonkawej przestrzeni. Mężczyzna ma na sobie białą koszulę i elegancki, czarny garnitur. Ciemny krawat zdobi złota spinka, przy kamizelce błyszczy dewizka kieszonkowego zegarka. Zwraca uwagę dokładność artystki w oddaniu partii twarzy i dłoni. Prostota zastosowanych środków sprzyja naturalności ujęcia, podkreślając siłę i witalność modela. Malowany drobnymi plamkami portret daje wrażenie wibracji światła. Subtelne rozwiązania kolorystyczne, połysk mieniących się szczegółów i miękki, wyrafinowany modelunek wprowadzają aurę lekkości. Mistrzowskie zestawienie zimnej bieli koszuli i złotych akcentów biżuterii z jasną karnacją twarzy, ciemnym zarostem i brązowymi włosami mężczyzny, a także rozmytym szaro-zielonym tłem sprawiają, iż obraz można uznać za arcydzieło sztuki portretowej.

Warszawa, kolekcja prywatna
depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie
Warszawa, kolekcja instytucjonalna
Rapperswil, Muzeum Polskie w Rapperswilu
Warszawa, kolekcja Andrzeja Ciechanowieckiego

Monachium, 1899
Kraków, Pałac Sztuki, 1900
Rapperswil, Muzeum Polskie w Raperswilu Boznańska Nieznana, Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, Galeria Sztuki Współczesnej w Sopocie, Galeria Turleja w Krakowie, 2005-2006.
Kraków, Muzeum Narodowe w Krakowie, Olga Boznańska (1865-1940), 2014-2105.
Warszawa, Muzeum Narodowe w Warszawie, Olga Boznańska (1865-1940), 2015.

Kat. 1899, Monachium s. 14 il nr. 26a
Król A., Boznańska Nieznana [katalog wystawy], 2005, s. 58.
Olga Boznańska (1865-1940) [katalog wystawy], Kraków 2014, s. 183, il. III. 18.
Olga Boznańska (1865-1940) [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2015, poz. 21.

Obrazy moje wspaniale wyglądają, bo są prawdą, są uczciwe, pańskie, nie ma w nich małostkowości, nie ma maniery, nie ma blagi. Są ciche i żywe i jak gdyby je lekka zasłona od patrzących dzieliła. Są w swojej własnej atmosferze.

– Olga Boznańska (fragment z listu do Julii Gadomskiej, 1909)

Olga Boznańska urodziła się w 1865 roku w Krakowie. Jej rodzicami byli Adam Nowina Boznański i Eugenia Mondan, od której przyszła artystka otrzymała swoje pierwsze lekcje rysunku. W 1883 roku zaczęła rozwijać swoje umiejętności pod kierunkiem Kazimierza Pochwalskiego oraz Józefa Siedleckiego. Uczęszczała dodatkowo na Wyższy Kurs dla Kobiet im. A. Branieckiego. Od 1886 roku była studentką Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie pobierała nauki malarstwa u Karla Krichedorfa oraz Wilhelma Dürra. W 1895 roku objęła stanowisko kierownika Szkoły Malarskiej, zastępując tymczasowo Teodora Hummla. W 1898 roku osiadła na stałe w Paryżu.

Była członkinią Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, Société Nationale des Beaux-Arts i Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego w Paryżu, a także International Society of Sculptors, Engravers and Painters w Londynie. Prezentowała swoje prace na wystawach w kraju i za granicą, m.in. w Berlinie, Londynie, Paryżu, Wiedniu, Amsterdamie i Wenecji, jak również w Stanach Zjednoczonych. Została wielokrotnie uhonorowana nagrodami, m.in. złotym medalem na międzynarodowej wystawie w Monachium (1905), Francuską Legią Honorową (1912), Grand Prix na Wystawie Expo w Paryżu (1939) i orderem Polonia Restituta (1938).

Boznańska najlepiej czuła się we własnej pracowni. Wypełnione papierosowym dymem i zasłonięte od bezpośredniego światła wnętrze atelier, pełne sprzętów, tkanin i zasuszonych kwiatów, stanowiło tło dla jej niezliczonych portretów oraz martwych natur. Artystka wstawała późno, ale zaraz po przebudzeniu przystępowała do malowania. Pracowała dopóki pozwalało na to dzienne światło, dzięki któremu mogła wydobyć z obrazów wielobarwne refleksy, błysk oka czy odbicie światła. Styl Boznańskiej zmieniał się na przestrzeni lat. Początkowo przeplatała się w nim aura twórczości Jamesa McNeil Whistlera, następnie doszedł do głosu impresjonistyczny sposób malowania Edouarda Maneta.

Boznańska nazywana jest malarką ciszy. Jej bezpretensjonalny sposób oddawania rzeczywistości opierał się na przekonaniu, że dodatkowe „koloryzowanie” jest zbyteczne i odbiera dziełu wiarygodność. Dojrzałe portrety artystki charakteryzuje pewna swoista duchowość, pogłębiona wąską skalą brązów i szarości. Prócz wyrafinowanej harmonii tonów, wyraźna jest również szkicowość form, mnogość uderzeń pędzla, a także umiejętne wykorzystanie naturalnej kolorystyki tekturowego podłoża. Bogata galeria wizerunków Boznańskiej obfituje zarówno w przedstawienia dorosłych, jak i dzieci. Są oni reprezentacyjnie upozowani lub też siedzą zadumani w odosobnieniu. Artystka malowała również wiele portretów własnych. Jej konsekwentny styl i twórczość przyczyniły się do wyodrębnienia w historii sztuki pierwszej wyraźnej grupy kobiet-malarek.