Polswissart

Zbigniew Libera jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych twórców polskiej sceny artystycznej. Fotograf, autor wideo i obiektów Libera należy do głównych reprezentantów sztuki krytycznej.

"Rzeczywistość jest płaska", nad którym artysta zaczął pracować w 2010 roku, a którego kolejny etap zaprezentowano na wystawie w Atlasie Sztuki w Łodzi organizowanej wspólnie z Fundacją Profile w 2013 roku, to projekt badający relacje między dwuwymiarowością a trójwymiarowością. Przedsięwzięcie artystyczne kontynuuje doświadczenia Libery na polu fotografii jako przedmiotu manipulacji, zarówno znaczeniowej, jak i czysto wizualnej prowadzone od początku lat 2000. Realizacja projektu polegała na stworzeniu obiektów – samochodu i roweru, które są wizualno-przestrzennymi hybrydami, przenoszącymi w trzeci wymiar perspektywiczne deformacje i skróty widzenia, którymi operują fotografia i film. Jak pisze historyk i krytyk sztuki Bożena Czubak elipsoidalne kształty kół roweru czy wybrzuszające się obłości samochodu, jego wykoślawione proporcje pokazują nam coś, czego nie ma. Zniekształcenia wzięte z fotografii przeczą jej domniemanemu obiektywizmowi („Atlas Sztuki nr 62”, Łódź 2013, s. 3). Z kolei w tekście kuratorskim do łódzkiej wystawy prof. Marta Leśniakowska pisze, że Zbigniew Libera chce wykazać prawdziwość teorii płaskiej rzeczywistości. Posługuje się w tym celu nie tyle samochodem jako kanonicznym produktem kultury modernistycznej, ile jego obrazem. Rzeczywistość jest płaska, powiada Libera, bo widzimy ją zapośredniczoną przez obraz, który dokonuje stereotypizacji widzenia. A skoro tak to co się stanie, gdy podejmie się próbę restytucji tego obrazu w rzeczywistość trójwymiarową, która jest u źródła obrazu? I jak ta zrestytuowana rzeczywistość będzie się prezentować? Inaczej mówiąc: jaki będzie wynik takiej hiperkonstruktywistycznej konwersji? („Atlas Sztuki nr 62”, Łódź 2013, s. 4).

Zaczerpnięty ze zdjęć znany wszystkim kształt roweru okazuje się być daleki od jego rzeczywistych form i proporcji. Wydobywając obiekt spod władzy spojrzenia Libera pokazuje wpływ obrazów kultury konsumpcyjnej na percepcje rzeczywistości i kreowanie jej mitów. Z właściwą sobie ironią i dystansem obnaża procesy jakim chcąc nie chcąc podlegamy wszyscy we współczesnym świecie.

Łódź, Galeria Atlas Sztuki, Płaska rzeczywistość, marzec 2013

Zbigniew Libera. Płaska rzeczywistość, w: „Atlas Sztuki nr 62", Łódź 2013, s. 3.

(…) byłem bardzo uwrażliwiony na kwestie wolności, równości. A wokół siebie widziałem opresyjne, wręcz barbarzyńskie społeczeństwo. Obserwowałem, jak się urabia ludzi, jak się nimi steruje. Patrzyłem na to codziennie i fatalnie się w takim otoczeniu czułem. Zupełnie nie jak mężczyzna, nie jak ktoś silny, kto wie, gdzie jest racja, a gdzie jej nie ma. – Zbigniew Libera
(Zbigniew Libera rozmawia z Barbarą Odnous, Życiorys artysty. Społeczeństwo ma dla mnie twarz kobiety, „Kultura enter”, 23.04.2015)

Zbigniewa Liberę uważa się za polskiego prekursora sztuki krytycznej. Jest on artystą interdyscyplinarnym i intermedialnym. Tworzy instalacje, wideoinstalacje, fotografiki, obiekty artystyczne oraz performansy. Urodził się w 1959 roku w Pabianicach. Rozpoczęte na uniwersytecie w Toruniu studia pedagogiczne przerwał na początku lat 80. by związać się z łódzkim środowiskiem artystycznym skupionym wokół galerii „Strych”. Tam też zorganizował swoją pierwszą indywidualną wystawę wiosną 1985 roku.

W ramach reakcji na wprowadzenie stanu wojennego Libera zajmował się projektowaniem ulotek i plakatów przeciwko pacyfikacji strajku w kopalni „Wujek”, drukował także ulotki dla „Solidarności”. Za te działania jesienią 1985 roku został aresztowany i skazany na półtora roku więzienia. Okres ten silnie odbił się na psychice młodego artysty i miał znaczący wpływ na jego późniejsze realizacje. Po wyjściu z więzienia razem z Jerzym Truszkowskim, Barbarą Konopką i Jackiem Rydeckim założył rodzaj artystycznej komuny. Wspólnie tworzyli obrazy i przeprowadzali działania artystyczne z pacjentami szpitala psychiatrycznego w Pabianicach, w którym Libera pracował jako terapeuta zajęciowy. Założyli też razem zespół punkowy Sternenhoch. Pod koniec lat 80. artysta zamieszkał z Przemysławem Kwiekiem i Zofią Kulik, dla której pozował do licznych fotokolaży. W 1989 roku odbył pielgrzymkę do Afryki, co pozwoliło mu utwierdzić się w życiowej roli jako artysta. „Pojechałem do Afryki sam. Wcale nie dlatego, że mnie starożytny Egipt pociągał. Sam siebie pociągałem. Pojechałem tam w podróż mentalną. Pokonywanie przestrzeni pomagało mi zrozumieć siebie” – mówi Libera (Zbigniew Libera rozmawia z Barbarą Odnous, Życiorys artysty. Społeczeństwo ma dla mnie twarz kobiety, „Kultura enter”, 23.04.2015).

Na początku swojej drogi twórczej Libera był mocno skupiony na tworzeniu poruszających form wideo, performansów i różnych akcji artystycznych oscylujących wokół motywu śmierci, destrukcji, seksualności i opresyjności społeczeństwa. Jednymi z jego pierwszych, fundamentalnych dla sztuki krytycznej realizacji były dokumenty wideo „Obrzędy intymne” (1984) oraz „Jak tresuje się dziewczynki” (1987). W latach 90. artysta zaczął tworzyć rzeźby, instalacje i obiekty przestrzenne. Powstała wówczas seria „urządzeń korekcyjnych”, których rolą było ośmieszenie kultury Zachodu. Do serii należały m.in. lalka, której można było ogolić nogi, uniwersalna wyciągarka do penisa czy urządzenia kulturystyczne dla małych chłopców. W 1996 roku Libera stworzył też ikoniczną dla siebie pracę „Lego. Obóz koncentracyjny”. Artysta ma na swoim koncie liczne wystawy polskie i zagraniczne, w tym w warszawskiej Zachęcie i CSW Zamek Ujazdowski, łódzkim Atlasie Sztuki, kopenhaskiej Galleri Faurschou, paryskiej Galerie Anne de Villepoix czy Guy McIntyre Gallery oraz European Art Associates w Nowym Jorku. Brał udział także w biennale Arte In Memoria w Rzymie (2019).