Polswissart

Kisling swój stosunek uczuciowy wypisuje wprost, płynną i subtelną kaligrafią uczuć: konturem, który obejmuje i określa każdy kształt żywy, każdą formę i dyskretny jej kierunek. Nie zapomni się tu nigdy i nie pośliźnie w stronę pustki dekoracyjnej, nie da się skusić abstrakcyjnemu geometryzowaniu, aczkolwiek lubi oszczędny i ogólnikowy zarys. Ogólnikowość jest tu bowiem znowu tendencją do wydobycia z przypadkowego kłębowiska kresek rdzennego i żywego zarazem konturu, jego zasadniczo określającego sensu. Jest to linia platoników Renesansu, którzy konturem cielesnym, żywym w każdym milimetrze, obrysowywali „absolutną ideę” postaci.

– Henryk Weber

(Weber H., Mojżesz Kisling, w: „Nowy Dziennik” nr z 22 lutego 1932, s. 8.)

Malował najpiękniejsze kobiety, Alice Prin (Kiki de Montparnasse), Arletty, Michèle Morgan, Madeleine Lebeau. Jego portrety i akty wyniosły go na firmament malarzy a on sam został uwieczniony przez przyjaciela Amedeo Modiglianiego. Moïse Kisling, urodzony jako polski Żyd w 1891 roku, a zmarły jako Francuz w 1953 roku, w Paryżu był księciem Montparnasse'u, by użyć tytułu jedynej poświęconej mu książki (Jacques Lambert, wydanej w 2011 roku przez Max Chaleil), na południu Francji zaś, w Sanary-sur-mer najsłynniejszym gościem. Tam też, w swojej posiadłości przy Route de Bandol, przyjmował znakomite osobistości epoki: Picassa, Modiglianiego, Maxa Jacoba, Pascina, Soutine'a, André Salmona, Jeana Cocteau, Antoine'a de Saint-Exupéry'ego, Artura Rubinsteina i wielu innych. Był postacią nieszablonową podobnie jak wybitna była sztuka, którą tworzył.

Wcześnie uległ wpływom kubizmu, ale oparł się jego odejściu od rzeczywistości i powrócił do malarstwa realistycznego. Z zamiłowaniem czerpał z tradycji malarskich Włoch i Flandrii rozwijając swój charakterystyczny styl malarstwa, które unikalne cechy najlepiej widoczne są w portretach. Ich wyrafinowany realizm, osiągnięty dzięki starannej pracy pędzla, oraz użycie świecących, zmysłowych kolorów, które przepełniają kompozycje spokojem, uczyniły Kislinga jednym z kluczowych twórców w historii École de Paris.

Portrety i akty pozostają najważniejszym zakresem twórczości Kislinga. Malował przede wszystkim wizerunki kobiet, rzadziej mężczyzn czy dzieci. Spośród kilkudziesięciu znanych portretów można wyróżnić te w typie rodzajowym, np. „Rzymianka” (1921). W innych Kisling ubierał młode kobiety w stroje ludowe lub okrywał je ludową chustą. Tak było w „Portrecie Polki” (1928), w którym kwiecista chusta narzucona na sukienkę identyfikowała narodowość kobiety. Czasem strój artysta dopełniał azjatycką lub latynoską urodą, jak w „Jawajce” (1925) czy „Meksykance” (1927). W portretach kobiet stosował bogate efekty deseni tkanin i faktur malarskich („Kobieta w sukni w niebieskie kropki”, 1926), wprowadzał stylizowane linearne formy do kompozycji, czasem umieszczał postaci na tle pejzażu. Gatunek portretu był – obok aktu – ulubioną formą wypowiedzi Kislinga. Malowane przez niego wizerunki cieszyły się niesłabnącym uznaniem zarówno w Paryżu lat 20. i 30., jak i w Ameryce, w której spędził czas II wojny światowej. Portrety powstawały również po powrocie Kislinga z USA do Francji. Oferowany „Portret młodej dziewczyny z warkoczami” namalował artysta pod koniec życia, w 1951 roku. Jest on syntezą wszystkich najważniejszych cech jakie wypracował Kisling przez lata – widzimy więc wydłużony, migdałowy kształt wyolbrzymionych oczu oraz starannie wyrysowane łuki brwiowe, usta i nos dziewczyny. Zachwyca walorowy modelunek karnacji twarzy, nasycony koloryt i wyraźna linia rysunku. Znana z najlepszych prac z przedwojennego okresu dbałość o detal w przedstawieniu stroju dziewczyny jest ukłonem Kislinga w stronę akademickiego historyzmu. Niezwykła staranność w odtworzeniu ażurowego białego kołnierza, bliska wrażeniu obcowania z prawdziwą koronką nałożoną na gładkie lico obrazu jest wirtuozerskim popisem niezwykłego talentu artysty a zestawienie kryzy z czarną suknią, w którą odziana jest dziewczyna oraz szmaragdowym tłem potęguje dekoracyjność efektu. Patrząc na „Portret młodej dziewczyny z warkoczami” ma się wrażenie muzealności tej pracy, jej nadrealności, a jednocześnie dziwnie ujmującego ciepła, sprawiającego, że model budzi w odbiorcy sympatię i czułość. Tak doskonałe w wyrazie malarstwo portretowe Kislinga niezwykle rzadko pojawia się na polskim rynku dzieł sztuki.

Izrael, kolekcja prywatna
Christies, aukcja 17.11.2016, poz. 1263
Francja, kolekcja prywatna (od 1991)
Paryż, Galerie Daniel Malingue
Paryż, kolekcja prywatna (od 1982)
Paryż, kolekcja Mme Kotler (ok. 1950)

Genewa, Galerie Interart, Figures impressionnistes et modernes, kwiecień - czerwiec 2008.
Cortina d'Ampezzo, Prato, Mediolan, Farsettiarte, Soutine, Kisling, Utrillo e la Parigi di Montparnasse, grudzień 2003 - luty 2004.
Tokyo, Mitsukoshi Art Museum; Mitsukoshi Matsuyama; Kawaguchiko, Municipal Museum of Fine Arts; Mitsukoshi Osaka; Mitsukoshi Hiroshima; Mitsukoshi Takamatsu oraz Fukuoka Art Museum, Kisling. Centenaire, listopad 1991- maj 1992.
Paryż, Galerie Daniel Malingue, Kisling. Centenaire, kwiecień - lipiec 1991 (prawdopodobnie).
Paryż, Galerie Drouant-David, Kisling, listopad 1953.

Soutine, Kisling, Utrillo e la Parigi di Montparnasse [katalog wystawy], wyd. Farsettiarte, Cortina d'Ampezzo, Prato i Mediolan 2003, ss. 36-37.
Kisling. Centenaire [katalog wystawy], Tokio 1991, il. 69.
Kisling. Centenaire [katalog wystawy], wyd. Galerie Malingue, Paryż 1991, il. 59.
Kisling J., Kisling, Turyn 1982, vol. II, s. 163, il. 248.

Kisling jest malarzem bardzo nowoczesnym, można spierać się o słuszność jego dążeń, lecz nie
można odmówić mu wyczucia kompozycji.

(Merlot C., L’Art Polonais à Paris. I. Au Salon d’Automne, „La Pologne politique, économique, littéraire et artistique” 1920, półr. II, s. 1248)

Kisling był stałym bywalcem w kawiarniach, był wesoły, rubaszny, przyjacielski i łatwy
w obejściu. Wystawiał dużo, miewał indywidualne wystawy, rozgłos i powodzenie. Malarstwo jego,
robione z dużym temperamentem, sugestywne, choć może trochę błyskotliwe, o silnych zestawieniach kolorów, tkwiło wyraźnie w atmosferze ówczesnego Paryża i założeń École do Paris.

– Eugeniusz Geppert

Wybuch II wojny światowej miał niebagatelny wpływ na losy wielu polskich artystów żydowskiego pochodzenia, którzy w krajach takich jak Francja przez dziesięciolecia odnajdywali sprzyjające warunki do swoich artystycznych działań. Niezwykle bogata i różnorodna tradycja malarska, jaką tylko w krótkim międzywojennym okresie lat 20. i 30. stworzyli twórcy przynależący do kręgu Ecole de Paris, w 1939 roku stanęła w obliczu wielkiego zagrożenia. Wielu z nich nie przeżyło dramatycznych wydarzeń II wojny światowej – Roman Kramsztyk, Joachim Weingart i Henryk Epstein – by wymienić tylko niektórych z nich. Ci, którzy przetrwali zawdzięczali to często szybkiej decyzji o ucieczce z Europy. Jednym z takich artystów był Mojżesz Kisling, słynny „książę Montparnassu”, przyjaciel największych twórców międzywojennych, prawdziwy żywioł i dusza towarzystwa, barwny ptak polsko-żydowskiego środowiska artystycznego w Paryżu.

W sierpniu 1939 roku Mojżesz Kisling został zmobilizowany do francuskiej armii. Po zawieszeniu broni wyjechał z Paryża do La Ciotat na południu Francji, gdzie odnalazł umierającego Józefa Pankiewicza. Po śmierci profesora pomógł wdowie – Wandzie Pankiewiczowej – przy organizacji pogrzebu w Marsylii, po czym sam zagrożony za manifestowanie postaw antyfaszystowskich wyjechał do Lizbony w 1941 roku. Stamtąd drogi poprowadziły go do Stanów Zjednoczonych, otwierając tym samym blisko sześcioletni czas amerykańskiej emigracji artysty.

Ameryka nie była dla Kislinga zupełnie obcym terenem. Jeszcze w przedwojennym Paryżu miał on bowiem styczność z kolekcjonerami zza oceanu, którzy chętnie kupowali jego prace. W roku 1930 a następnie 1932 nowojorskie Museum od Modern Art pokazywało płótna Kislinga na wystawach poświęconych paryskiemu malarstwu („Summer Exhibition: Painting and Sculpture” w 1930 roku oraz dwa lata później „Painting in Paris”). W Ameryce miał wreszcie Kisling przyjaciół. Po przybyciu do Nowego Jorku w 1941 roku artysta założył pracownię przy 222 Central Park South. W szybkim czasie stała się ona miejscem spotkań coraz liczniejszego środowiska twórców europejskich, którzy w Ameryce odnaleźli schronienie przed wojną. Osobowość Kislinga przyciągała jak magnes, potrafił on jak nikt inny odtworzyć w emigracyjnych warunkach atmosferę przedwojennego Paryża. Nic więc dziwnego, że w jego nowojorskim atelier chętnie gromadzili się liczni intelektualiści i artyści.

Bujne życie towarzyskie nie ograniczało w żaden sposób Kislinga, który z zapałem malował. W roku przybycia do USA miał m.in. wystawę w słynnym Whitney Museum w Nowym Jorku. W 1942 roku na zaproszenie swojego przyjaciela Artura Rubinsteina wyjechał do Hollywood. Tam również utrzymywał kontakty z polskim środowiskiem, często odwiedzając dom pianisty Kazimierza Krance i jego żony Felicji z Lilpopów, który był ważnym ośrodkiem polskiej myśli na zachodnim wybrzeżu. W spotkaniach u Kranców brali udział m.in. Artur Rubinstein, Henryk Szeryng, Witold Małcużyński, Julian Tuwim i Rafał Malczewski.

Podczas pobytu w Kalifornii Kisling pokazywał swoje prace w James Vigeveno Gallery w Westwood Hills (LA) oraz w Edgardo Acosta Gallery w Beverly Hills. Po krótkich pobytach w Waszyngtonie i Filadelfii Kisling powraca pod koniec 1943 roku do Nowego Jorku, do swojej wspaniałej pracowni. Tęsknota za Francją nasilała się, zwłaszcza, że przebywali tam nadal żona i dwóch synów artysty. Mimo wielkiego zainteresowania jego malarstwem i osiągniętych sukcesów w Ameryce czuł się coraz bardziej wyobcowany. Ponadto nie odpowiadał mu klimat i warunki życia w mocno zurbanizowanym mieście. Zakończenie drugiej wojny światowej oraz wystawa w paryskiej Galerie Guenegaud w 1945 roku spowodowały, że Kisling podjął decyzję o powrocie do Europy. W 1946 roku był już z powrotem w ukochanej Francji i zamieszkał z rodziną w wybudowanym jeszcze przed wojną domu w Sanary-sur-Mer w Prowansji. To samo Sanary-sur-Mer, które widziało kształtowanie się niezwykłego talentu malarskiego Kislinga już w latach 20. stało się dla artysty miejscem wytchnienia w ostatnich latach jego życia.