Polswissart

Od samego początku twórczej drogi Meli Muter kompozycje oscylujące między przedstawieniem portretowym i rodzajowym należały do głównych tematów podejmowanych przez artystkę. Wykazując się pogłębioną zdolnością empatii, z jaką charakteryzowała swoich modeli, z niezrównaną intensywnością portretowała kobiety w ich rozmaitych wcieleniach – przede wszystkim jako matki ale również proste wieśniaczki naznaczone nierzadko ubóstwem, głodem i chorobą. Nie są to jednak portrety mające wzbudzić litość. Portretowane, które stają przed naszymi oczami, nie czynią widzowi wyrzutów ani nie domagają się współczucia. Ich wizerunek jest zaznaczeniem obecności, a one same konfrontują się z prostolinijnością i szczerą dumą.

W oferowanym obrazie Muter umieściła w jego centrum dwie młode kobiety, może siostry, które stanowią kompozycyjną i tematyczną jedność. Są one silnie naznaczone nędzą warunków ich życia.  Jedna z nich, stojąca z pochyloną głową, ma bose stopy, druga zaś siedzi otulona szalem wpatrując się przed siebie z wyrazem smutku w oczach. Głębia i intensywność tego spojrzenia jest fascynująca i niepokojąca, wywołuje wręcz hipnotyzujący efekt, który wciąga i jest charakterystyczny dla prawie wszystkich portretów Meli Muter. Harmonię kompozycji rozbijają kolory elementów ubioru: zieleń spódnicy i biel chusty stojącej dziewczyny oraz czerwień szala wokół szyi siedzącej współtowarzyszki. Mieniąc się pośród odcieni brązu, szarości i beżu, które dominują na przestrzeni płótna, owe barwy nadają obu dziewczynom silniejszej indywidualności.

Obraz przynależy najprawdopodobniej do wczesnego etapu w twórczości Meli Muter, o czym świadczy zastosowanie ciemnej palety barw. Również sama tematyka odnosi się do ideologicznej tożsamości malarki, która do śmierci w roku 1920 swego drugiego męża, intelektualisty i lewicowego działacza Raymonda Lefebvre’a, opowiadała się za hasłami lewicowymi. Potwierdzenia tego odnaleźć można w słowach artystki: (…) malarstwo musi opierać się na wartościach plastycznych, ale także na braterskim zapale: miłości do ojczyzny, do dzieci, do ludzi skromnych, co stanowi o pięknie ludzkiej duszy. (…) To dlatego artysta i lud mają wiele do nauczenia się, wiele do zyskania dzięki wzajemnemu kontaktowi (Lazowski U., op. cit., s. 21). Zaangażowana ideowo malarka odnalazła we francuskiej biedocie najwdzięczniejszych modeli. Z biegiem czasu, w swoim dążeniu do pełnego oddania charakteru i silnych emocji swoich podmiotów, Muter w sposób coraz bardziej ekspresjonistyczny posługiwała się farbą. Człowieczeństwo w jej oczach naznaczone było coraz większym udręczeniem a wpływ na to miały osobiste doświadczenia artystki związane ze śmiercią jej najbliższych. Wciąż używając jako modeli ludzi, których spotykała w swoim codziennym życiu, Muter starała się wykuć z ich kondycji patos.  

Niemcy, kolekcja prywatna
Hampel, aukcja 22.09.2016, poz. 450

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.