Polswissart

Na początku lat 20. w twórczości Tadeusza Makowskiego następuje zmiana w sposobie postrzegania modela. Jak pisze Władysława Jaworska w monografii artysty: (…) mniej więcej od 1920 dzieci Makowskiego to już nie biedne wiejskie popychadła: na ich twarzach pojawia się uśmiech, w oczach zamiast apatii – błysk dowcipu i ciekawości. Temu psychologicznemu zjawisku towarzyszy przeobrażenie stylistyczne. Obserwujemy przede wszystkim znaczne uproszczenie dziecięcej fizjonomii: rysunek staje się delikatniejszy, faktura gładsza, modelunek mniej kontrastowy. Twarze dzieci tracą niejako trzeci wymiar, stają się bardziej płaskie, mniej realne. Okrągły owal twarzy, okrągłe oczy powodują, że małe modele są jeszcze bardziej dziecinne, jakby „dziecinną” rysowane ręką. W gruncie rzeczy ta „dziecinna” linia, jest bardzo kunsztowna i wyrafinowana w delikatnym rytmie formy (Kraków, 1999, s. 16).

Realistyczne kształty z biegiem lat ulegały coraz głębszemu uproszczeniu by wreszcie w latach 1928-1932 przyjąć formę marionetek, kukiełek. Okres ten zapoczątkowała wystawa w paryskiej Galerie Berthe Weill w 1928 roku. Makowski pokazał wówczas po raz pierwszy serię obrazów, których bohaterami są dzieci we wnętrzu, często siedzące przy stole. Wnętrze utożsamiane jest z paryską pracownią artysty znajdującą się przy rue Vercingetorix na Montparnasse, wyposażoną m.in. w bretońskie meble, często stanowiące elementy scenerii obrazów artysty. Postaci dzieci w charakterystycznych spiczastych czapeczkach przypominają wykonane w drewnie prymitywne figurki. Ich twarze tylko pozornie pozbawione są wyrazu, Makowski z wielkim mistrzostwem umiał tchnąć życie w drewniane laleczki, które czarują błyskiem w oczach. We wstępie do katalogu wystawy Louis Leon-Martin, krytyk zaprzyjaźniony z Makowskim, nazywa artystę poetą o duszy naiwnej i czystej, o sercu wrażliwym i uporczywej pracy (Jaworska W., Tadeusz Makowski. Życie i twórczość, Warszawa 1964, s. 215).

Predyspozycje do laleczek – kukiełek, projektowania kostiumów i masek wykazywał Tadeusz Makowski jeszcze przed wyjazdem do Francji, pracując w krakowskim kabarecie „Zielony Balonik”. Już w Paryżu, w 1916 roku, projektował lalki, które następnie wykonywali polscy plastycy w ramach finansowej pomocy dla nich samych w trudnych czasach wojennych. Wszystko to uświadamia nam dziś, że tematyka teatru i maskarady nie wzięła się w twórczości Makowskiego znikąd lecz miała swoje korzenie we wcześniejszej działalności. Przypadające na późny okres artystycznej aktywności obrazy, określane szeroko jako teatro dei piccoli, są wypadkową wszystkich poprzedzających je etapów. W ostatnich latach życia Makowski rozwija niezwykle liryczną a równocześnie pogłębioną psychologicznie wizję świata. Zamyka ją w postaciach małych aktorów, którzy patrzą na widza spojrzeniem radosnym, naiwnym a przy tym poruszająco głębokim. Takim właśnie spojrzeniem okrągłych oczu zerka z obrazu postać chłopca-pajacyka.  

Niewątpliwie w cyklu powstałych po 1928 roku prac artyście udało się osiągnąć upragniony „wielki styl” oraz „rytm formy i jej transpozycję liryczną”. Oferowany obraz  jest wyrazem niezwykle refleksyjnej i subtelnej natury artysty, któremu do końca pozostały bliskie dziecięca szczerość uczuć, fantazja i radość.  

Łódź, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 17.12.2020, poz. 123
Polska, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 19.05.2002

Było w nim coś z niewinnego dziecka – jakaś świeżość, niewinność, a jednocześnie to był bardzo wykształcony człowiek.
– Marcel Gromaire

Tadeusz Makowski to jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich malarzy XX wieku. Postawa artystyczna Makowskiego ukształtowała się w początkowym okresie pod wpływem symbolistycznego malarstwa pejzażowego Stanisławskiego, zaś twórczość Mehoff era przekazała mu zrozumienie istoty rysunku jako środka ekspresji i zamiłowanie do dekoracyjnej, secesyjnej stylistyki. Artysta na przełomie 1908 i 1909 r. wyjechał do Paryża, gdzie pozostał do końca życia. Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu. Brał udział w Salonach: Niezależnych, Tuileries, Jesiennym i De L'Oeuvre Unique. Jego zainteresowania scenografią teatralną przejawiły się w wykonywaniu kukiełek dla krakowskiego kabaretu "Zielony Balonik". W Paryżu zafascynowała artystę klasycyzująca, symboliczna sztuka Puvis de Chavannes'a. Około 1911 przejął od Le Fauconniera i kubistów zwartą konstrukcję obrazu i geometryzujące traktowanie form; kształt wydobywał jednak światłocieniowym modelunkiem i obrysowywał wyrazistym konturem. Na jego twórczość silnie wpłynęła podróż do Bretanii oraz postimpresjonistyczna sztuka Ślewińskiego. W 1918 pojawił się w obrazach Makowskiego motyw kluczowy dla jego dalszej twórczości - postać dziecka. Artysta malował wówczas liryczne, naiwne w wyrazie wizerunki dzieci w pastelowych, wysmakowanych tonacjach. Około 1920 powstały inspirowane sztuką Pietera Bruegla St. rozległe pejzaże ożywione sztafażem i utrzymane w zmatowiałej kolorystyce z przewagą brązów i zieleni. Rok 1928 stanowił istotną cezurę w twórczości artysty. Skrystalizował się wówczas jego indywidualny styl obrazowania, niepowtarzalny w kontekście sztuki europejskiej. wykształcił wtedy własny, charakterystyczny i łatwo rozpoznawalny styl łączący echa kubizmu, fascynację sztuką ludową i malarstwa artystów naiwnych. W latach 1929 – 30 Makowski tworzył liczne kompozycje olejne, akwarelowe, rysunkowe z przedstawieniami dzieci. Należą one do dojrzałej i artystycznie wysublimowanej fazy twórczości Makowskiego, w której artysta uprościł kształty, sprowadzając je do trójkątów, walców i stożków, liniom nadał moc i wyrazistość. Prócz malarstwa sztalugowego, akwareli i rysunku Makowski uprawiał techniki graficzne - drzeworyt, akwafortę i litografię. Zajmował się ilustrowaniem książek i projektowaniem okładek; ozdobił drzeworytami wydane w 1925 w Paryżu „Pastorałki” Tytusa Czyżewskiego. Pisał ponadto wiersze, opowiadania i teksty z zakresu teorii sztuki.