Polswissart

A więc artysta — badacz, uskrzydlony wyobraźnią i fantazją, znany jako rzeźbiarz, rysownik i grafik, projektant monumentalnych założeń architektonicznych, autor wielu projektów pomników, nagradzanych a niezrealizowanych (…), twórca setek dzieł, w większości zniszczonych przez Niemców w czasie ostatniej wojny — całe prawie opus woził ze sobą przez Atlantyk i kontynent — ta część twórczości spoczywa w postaci reprodukcji w albumach zbiorowych i czasopismach, od czasu do czasu jedynie wydobywana jako egzemplifikacja osobliwych orientacji w sztuce polskiej.

(Kaszyński S., Stanisława Szukalskiego legenda o Kraku, w: „Prace Polonistyczne. Studies in Polish Literature” nr 43, 1987, s. 199.)

Mikołaj Kopernik był dla Szukalskiego niezwykle ważną postacią, która przewijała się przez jego twórczość przez kilkadziesiąt lat, pojawiając się wielokrotnie w rysunkach, rzeźbach i projektach artysty. O znaczeniu astronoma pisał w „Kraku”: „(…) Kopernik wlazł na słomianą strzechę i wypłoszywszy planety z teologicznych lożysk, polską ręką panu Bogu psikusa wyrządził, rozkazawszy stanąć Słońcu akurat nad polską wsią (…)” („Krak”, r. 2, nr 10, 1931-1932, s. 4-6). Szukalski dobrze znał wagę badań i odkryć naukowych Kopernika. Często sam przyrównywał się do wielkiego uczonego, chciał być kapłanem-artystą, artystą-naukowcem. Oferowana praca nawiązuje do wielkiego projektu Stanisława Szukalskiego dotyczącego przyszłości Polski. W planowanej przez artystę nowej Polsce ("Polska II-ga") miało się znaleźć miejsce kultu, które zjednoczyłoby cały naród. Miała to być Duchtynia, zlokalizowana na dnie Smoczej Jamy w Krakowie. Wedle projektu w centrum świątyni Szukalski chciał postawić marmurowy słup zwieńczony głową Światowida, a rzeźbiarski panteon dopełniać miały pomniki czterech największych polskich bohaterów – Józefa Piłsudskiego, Kazimierza Wielkiego, Mikołaja Kopernika i Adama Mickiewicza. W ramach obliczonego na wielką skalę projektu w 1936 roku powstał wizerunek Kopernika w „mojżeszowym”, ze względu na dwa rogi, typie. Artysta był zafascynowany wybitnymi osobistościami, w tym również postacią astronoma. Cztery lata po powstaniu Kopernika Szukalski wydał serię litografii, jedna z nich zakupił do swojej kolekcji w 1941 roku Polish Arts Club w USA. Ostateczny projekt pomnika Kopernika powstał na przełomie 1972 i 1973 roku i pokazywany był w Ameryce. Przy okazji tego wydarzenia Szukalski wznowił czarno-biały wizerunek Kopernik z 1936 roku rozbudowując kompozycję. Chciał w ten sposób zapoznać amerykańską młodzież z postacią wielkiego astronoma. W tym samym, 1973 roku Szukalski wyprodukował medal, również powtarzający Kopernika z lat 30.