Polswissart

Podczas gdy Wojciech Fangor dokonywał istotnych przemian w swoim malarstwie nad światem zapanowała zimna wojna, obejmując niemalże wszystkie sfery życia społecznego, w tym również sztuki piękne. Szczególny rodzaj walki toczono o artystów. Pod koniec lat 50 amerykańskie instytucje muzealne i naukowe zaczęły zabiegać o najzdolniejszych twórców zza żelaznej kurtyny. Po sukcesie zbiorowej wystawy „15 Polish painters” w nowojorskim MoMA oraz indywidualnym pokazie w Gres Gallery w 1961 roku Fangor otrzymał propozycję czteromiesięcznego stypendium Fundacji Forda w Institute of Contemporary Arts (ICA) w Waszyngtonie – instytucji, której założycielem i ówczesnym dyrektorem był Robert Richman. Stypendium zaoferowane polskiemu artyście dawało nie tylko możliwość kontynuowania poszukiwań twórczych ale również prowadzenia aktywności dydaktycznej w najlepszych ośrodkach naukowych Stanów Zjednoczonych, m.in. w Yale University School of Art and Architecture, Rhode Island School of Design, and Ohio State University. Robert Richman, miłośnik sztuki był jednym z pierwszych admiratorów i propagatorów malarstwa Wojciecha Fangora. Z perspektywy czasu można rzec, że ówczesny dyrektor waszyngtońskiego ICA odegrał bardzo istotną rolę w późniejszym amerykańskim sukcesie polskiego artysty. Stypendium zakończyło się wystawą prac Fangora w Waszyngtonie w 1962 roku, niektóre z nich trafiły do prywatnej kolekcji Richmana. Oferowane płótno „Square 17” ostatni raz pokazywane było publicznie pół wieku temu. Ukazanie się na rynku antykwarycznym pracy nie tylko artystycznie dojrzałej ale dokumentującej najistotniejszy dla późniejszego sukcesu artysty moment w twórczości Wojciecha Fangora jak również proweniencja czynią ze „Square 17” obraz o niezaprzeczalnym walorze kolekcjonerskim.

USA, kolekcja prywatna
USA, kolekcja Roberta i Maidy Richman
zakup od artysty

Waszyngton, Institute of Comteporary Art, wystawa indywidualna Wojciecha Fangora, kwiecień 1962 (według przekazu właściciela)

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.