Polswissart

To, co zdołałam ze swojej płci wyartykułować - emocjonalne doświadczenia związane z szeregiem tabu i łamaniem przykazań dotyczących kobiety - to wszystko nie zachwiało mojego przekonania o nadrzędności sztuki.

– Maria Pinińska-Bereś (Gajewska B., Maria Pinińska-Bereś1931-1999 [katalog wystawy], Bunkier Sztuki, Kraków, 1999, s. 9.)

Maria Pinińska-Bereś jest uważana za prekursorkę feminizmu zza „żelaznej kurtyny”, która w stosunku do sztuki Zachodu „(…) znacznie wyprzedziła ów nurt kobiecego krytycyzmu osiągając rezultaty artystyczne o nie mniejszym znaczeniu niż te, które przyniosły feministyczne enklawy alternatyw” (Kostołowski A., Maria Pinińska-Bereś [katalog wystawy], Stowarzyszenie Artystyczne Grupa Krakowska, Kraków, 1983). Jej twórczość zadziwia i zastanawia. Jest fenomenem socjologicznym, stworzonym przez wrażliwą kobietę w okowach patriarchatu, przez buntowniczkę żyjącą w specyficznym i ciężkim czasie narodowego socjalizmu. „Szczególnie splot religii i fobii płciowych był mieszanką piorunującą. Chcąc ocalić swoje ja musiałam być zrewoltowaną. Sztuka jawiła mi się jako domena wolna, wyzbyta konwenansów, przymusów, jako sfera kreatywnej, niezafałszowanej projekcji osobowości” – wspominała artystka („Gorsety i wieże”, rękopis, sierpień 1994, archiwum Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia). Była najzdolniejszą uczennicą Xawerego Dunikowskiego. Mimo to zaraz po studiach zdecydowała się odrzucić wszystko, czego nauczyła ją krakowska Akademia i tworzyć dzieła z papier mâché i tkanin: „U początku mojej pracy czułam konieczność poszukiwania nowej definicji rzeźby. Postulatem stała się forma rzeźbiarska niezależna od statuaryczności. Była to dramatyczna walka. Poprzez zerwanie z warsztatem rzeźbiarskim i narzucenie sobie systemu pracy niekonwencjonalnego, dokonałam w swojej pracy radykalnego przełomu. (…) Wyeliminowałam ze swojej rzeźby ciężar. Bo zawsze marzyłam o tym, abym bez niczyjej (męskiej) pomocy mogła swoje rzeźby nosić” („O M.”, rękopis, 1996, archiwum Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia).

Sztuka Pinińskiej-Bereś jest niezwykle kobieca, delikatna, intymna. Dzięki indywidualnej technice wydaje się też miękka i otulająca, niczym puchowa kołderka. Niejednoznaczne formy bywają niekiedy subtelną aluzją waginalną czy falliczną. Charakterystycznym kolorem jest róż, który artystka obrała sobie jako znak rozpoznawczy już w dziele „Narodziny” (1956/57). Do różu w późniejszym okresie dołączyła także biel. Od drugiej połowy lat 80. w pracach Pinińskiej-Bereś kwestie społeczne schodzą na drugi plan. Artystka prowadzi teraz otwarty dialog ze sztuką Zachodu, jednocześnie skupiając się na swoich przeżyciach wewnętrznych. Powstają wówczas m.in. „Król i Królowa” (1986), „Księżniczka Y” (1987), „Płonąca żyrafa” (1989), „Dwie gracje komentują odejście trzeciej” (1990) czy „Mme Récamier” (1991). Do tego okresu twórczości należy również oferowana „Piękna i Bestia, albo ubieranie panny młodej” (1990).

Poznań, kolekcja prywatna

Kowalczyk I., Maria Pinińska-Bereś. Imaginarium cielesności, Sopot 2012, ss. 39, 117