Polswissart

(…) zabierałam się do malowania, lecz nie postaci ludzkich. Nikt nie miał wtedy czasu ani też cierpliwości by mi pozować. Martwe natury – owoce morza, skorupiaki i ryby niewrażliwe na ludzkie dramaty, na ludzkie szaleństwa, zastępowały mi modeli.

– Mela Muter

Jakby w przeciwieństwie do antropocentryzmu, który dominował w twórczości Meli Muter na początku XX wieku, w latach wojny i powojennych powstawały prawie wyłącznie martwe natury – temat wcześniej w zasadzie u niej nie spotykany. W tym jakże trudnym czasie zbrojnego konfliktu, praca nad martwymi naturami dawała Meli ukojenie. Malowała owoce, warzywa, ryby w otoczeniu prostych naczyń, rozłożone na kuchennej ściereczce czy zwykłej gazecie. Przywracało jej to wiarę w powrót do normalności i pozwalało skupić się na rozwiązaniach plastycznych. Mówiła: „W sztuce trzeba być małomównym, nie należy przedstawiać wszystkich szczegółów, a koncentrować się jedynie na rzeczach istotnych” (cyt. za: Prewęcka M., Mela Muter. Gorączka życia, wyd. Fabuła Fraza, Warszawa 2021, s. 245).

Artystka bardzo często w swoich kompozycjach martwych natur wykorzystywała gazety. W przypadku oferowanego obrazu zadrukowane papierowe arkusze rozłożyła na plecionym krześle, na których zaaranżowała prosty układ owoców – ciemnofioletowych winogron i jasnozielonych jabłek. Sposób doboru i zestawienie motywów wskazuje na zainteresowanie malarki tylko i wyłącznie grą organicznych kształtów oraz barwnych, skontrastowanych plam owoców i ich otoczenia, bez intencji nadawania przedmiotom jakiegokolwiek estetycznego porządku. W martwych naturach najlepiej uchwytne jest credo Muter – artystka za najwyższą wartość uważała kompozycję i walory kolorystyczne obrazu. 

Warszawa, kolekcja prywatna
Polska, kolekcja Ewy i Wojciecha Fibaków
Paryż, Galeria Marek & Sons

Kraków, Pałac Sztuki w Krakowie, Ecole de Paris. Artyści żydowscy z Polski w kolekcji Wojciecha Fibaka, lipiec - sierpień 1998.
Szczecin, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Polski Paryż. Ecole de Paris. Kolekcja Wojciecha Fibaka. Wystawa malarstwa artystów polskich i polsko - żydowskich XIX i XX wieku związanych z Paryżem - od Piotra Michałowskiego do Jana Lebensteina, grudzień 1999 - marzec 2000.

Grabski J. (red.), Ecole de Paris. Artyści żydowscy z Polski w kolekcji Wojciecha Fibaka [katalog wystawy], wyd. IRSA, Kraków 1998, s. 145.
Polski Paryż. Ecole de Paris. Kolekcja Wojciecha Fibaka. Wystawa malarstwa artystów polskich i polsko - żydowskich XIX i XX wieku związanych z Paryżem - od Piotra Michałowskiego do Jana Lebensteina. [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin 2000, s. 114.

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.