Warszawa, kolekcja prywatna
Włochy, kolekcja prywatna
Rzym, galeria Alberto di Castro

Curzi V., noty katalogowe dot. rycin „Pitture antiche della Villa Negroni” [w:] Roma e l’antico. Realtà e visione nel '700, red. Carolina Brook, Valter Curzi [kat. wystawy], wyd. Museo di Roma, Rzym 2010, s. 394–395.
Joyce H., The Ancient Frescoes from the Villa Negroni and Their Influence in the Eighteenth and Nineteenth Centuries, „The Art Bulletin”, 1983, 65, 3, s. 423–440.

Franciszek Smuglewicz należy do grona artystów, którzy wywarli kluczowy wpływ na europejską kulturę wizualną. Stypendysta króla Stanisława Augusta w wieku zaledwie siedemnastu lat przyjechał do Rzymu na trzyletnie studia w Akademii św. Łukasza. W Wiecznym Mieście pozostał jednak przez dwie dekady. Jako twórca brał udział w przemianach artystycznych, które doprowadziły do wykształcenia się neoklasycyzmu. Dokonania Smuglewicza pozostają mimo to niewystarczająco znane szerszej grupie odbiorców. Pojawienie się na rynku antykwarycznym akwareli tego artysty to wydarzenie bezprecedensowe. Oferowana praca o charakterze pełnego malarskiego dzieła stanowiła rysunek przygotowawczy do ryciny z cyklu „Le pitture antiche della Villa Negroni”, którego publikacja rozpoczęła się w 1778 roku w Rzymie. Cykl ten zawierał 12 miedziorytów wykonanych w wersji czarno-białej i barwnej – ręcznie kolorowanej. Reprodukował on malowidła odnalezione w 1777 roku w trakcie prac wykopaliskowych na terenie Villa Negroni – w odkrytym tam, jednym z najlepiej zachowanych domów starożytnego Rzymu. Wszystkie znane do tej pory prace z omawianego cyklu to odbitki graficzne, wydane w latach 1778-1802 przez architekta i wydawcę Camillo Butiego. Publikacja „Pitture antiche della Villa Negroni” odbiła się w Europie szerokim echem i wywarła znaczący wpływ na recepcję antyku w drugiej połowie XVIII wieku. Kolorowane ręcznie ryciny trafiły na najbardziej liczących się europejskich kolekcji, znajdują się m.in. w Royal Collection w Windsorze czy w wiedeńskiej Albertinie. Najwięksi prywatni kolekcjonerzy końca XVIII wieku pozyskiwali ryciny z Villa Negroni do swoich zbiorów. Należał do nich sir John Soane, w którego londyńskim domu-muzeum przechowywany jest do dziś oryginalny komplet grafik. Również Izabela Lubomirska nabyła je do swojej kolekcji w Łańcucie. Pojedyncze plansze lub całe teki znajdują się w zbiorach British Museum, Wellcome Collection oraz w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Odkryta niedawno akwarela powstała bezpośrednio pod kątem przeniesienia kompozycji na płytę miedziorytniczą i wzór do kolorowania odbitek. Ryciny cyklu „Pitture antiche della Villa Negroni” wydane przez Butiego opatrzone były nazwiskami dwóch znakomitych malarzy a zarazem promotorów przedsięwzięcia Butiego – Antona Rafaela Mengsa i Antona von Marona. Smuglewicz wykonał iście malarskie pierwowzory do plansz, których nie mógł jednak opatrzyć swoim nazwiskiem. Najbardziej prawdopodobnym powodem takiego stanu rzeczy wydaje się być umowa, jaką zawarł Smuglewicz dwa lata wcześniej z innym wydawcą – Ludovico Mirrim. Znany już wówczas w Rzymie jako wytrawny rysownik polski artysta zatrudniony został przez Mirriego do projektu „Vestigia delle Terme di Tito” dokumentującego dekoracje ścienne w antycznym Domus Aurea Nerona. Rysunki przygotowawcze na terenie Villa Negroni miał w związku z tym wykonać incognito. Okoliczności te sugerują najwcześniejsze źródła biograficzne dotyczące Smuglewicza a pełną atrybucję rysunków przygotowawczych polskiemu artyście potwierdzają analizy stylistyczne. W oferowanej akwareli Smuglewicz ukazał pełnię kunsztu rysowniczego a jego charakterystyczny styl przejawiający się m.in. w typowej dla artysty oprawie oka, rysowaniu włosów czy palców stóp stał się podstawą do pełnego przypisania oferowanego dzieła słynnemu polskiemu rysownikowi i malarzowi. Smuglewicz stworzył akwarelę odwzorowującą malowidło z II w. n.e., które zdobiło ścianę dziś nie istniejącej już antycznej willi w Rzymie. Bardzo dobrze zachowane ruiny odkryte zostały w 1777 roku w toku kampanii wykopaliskowych, które zapoczątkowały zainteresowanie antykiem w XVIII wiecznej Europie. Ściana z panelem przedstawiającym Pijanego Herkulesa znajdowała się w pomieszczeniu poświęconemu Bachusowi. Scena mitologiczna przedstawia pijanego Herkulesa podtrzymywanego przez kroczącego u jego boku młodzieńca. Centralny panel figuralny ukazany jest w iluzjonistycznej oprawie architektonicznej, typowej dla tzw. czwartego stylu pompejańskiego, charakteryzującego się symetrycznym i harmonijnym układem kolumn, arkad i kolorowych paneli. W centrum dekoracji ściennej znajdują się dwie postaci: nagi, brodaty Herkules o silnej, dojrzałej muskulaturze, w lewej dłoni trzyma maczugę, a w prawej skyfos – niewielkie głębokie naczynie do picia. Jego głowa, przystrojona wieńcem z winorośli, ciężko opada na prawe ramię. Na ramionach widoczny jest jeden z atrybutów Herkulesa – lwia skóra. Z widocznym trudem zachowujący równowagę rzymski heros cały ciężar swojego ciała opiera na znacznie niższym młodzieńcu, który spogląda na niego lekko zmieszany. Akwarela przetrwała do naszych czasów zachowując integralność papierowego podłoża oraz niespotykaną w znanych dziś osiemnastowiecznych rysunkach intensywność barw i czytelność rysunku. Wyróżnia się nie tylko wartością historyczną ale atrakcyjnością artystyczną. Jest ponadto jednym z nielicznych zachowanych przykładów akwareli polskiego twórcy z epoki stanisławowskiej jak również świadectwem procesu twórczego w neoklasycystycznej grafice antykwarycznej. W świetle powyższego oferowana praca stanowi bez wątpienia unikalną okazję kolekcjonerską.

Franciszek Smuglewicz (1745–1807) był wybitnym malarzem i rysownikiem, pierwszym przedstawicielem klasycyzmu w malarstwie polskim i litewskim. Urodził się w Warszawie i tam pobierał pierwsze nauki malarstwa u swojego ojca Łukasza, nadwornego malarza króla polskiego Augusta III Sasa, oraz wuja, wykształconego w Rzymie malarza barokowego Szymona Czechowicza. W 1763 roku wyjechał do Rzymu, gdzie kształcił się w Akademii Św. Łukasza. Studia w Wiecznym Mieście, gdzie zetknął się z tradycją antyczną i renesansową, wywarły trwały wpływ na jego twórczość. Tam poznał m.in. Jamesa Byresa – wpływowego brytyjskiego antykwariusza, oraz wybitnych malarzy epoki – Antona Rafaela Mengsa i Antona Von Marona. Rzymski okres wypełniło wykonywanie rysunków zabytków starożytnych. Smuglewicz udokumentował stan zachowania ruin Złotego Domu Nerona (tzw. Domus Aurea). Rysunki opublikowane w 1776 roku w albumie Vestigia delle Terme di Tito e loro interne pitture, odegrały istotną rolę w kształtowaniu klasycyzmu europejskiego. Smuglewicz wykonał także dokumentację malowanych grobów etruskich z Tarkwinii, które stały się podstawowym źródłem wiedzy dla niemal wszystkich XIX-wiecznych opracowań dotyczących kultury etruskiej. Prace na polu dokumentacji zabytków starożytnych szybko zyskały wielkie uznanie zarówno w samym Rzymie jak i w rodzinnym kraju. W 1766 roku Smuglewicz zdobył pierwszą nagrodę w dziedzinie malarstwa w słynnym konkursie klementyńskim pierwszej klasy a rok później za swoje dokonania został stypendystą króla Stanisława Augusta. Wsparcie to pozwoliło mu pozostać w Rzymie przez blisko 20 lat. W 1784 roku powrócił do Warszawy ze sława malarza cenionego za granicą. Po powrocie do Polski został nauczycielem malarstwa w Warszawie i profesorem w Wilnie – współtwórcą tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie wykształcił całe pokolenie artystów. Jego uczniami byli: Jan Krzysztof Damel, Józef Oleszkiewicz, Józef Peszka i Jan Rustem. W okresie między 1800 a 1801 rokiem Smuglewicz przebywał w Petersburgu, gdzie z polecenia cesarza Pawła I pracował nad dekoracją zamku Michajłowskiego. Dorobek Smuglewicza obejmuje monumentalne kompozycje historyczne, dekoracje sakralne oraz liczne rysunki o tematyce mitologicznej, alegorycznej i religijnej. Smuglewicz zapisał się w historii jako jeden z prekursorów nowoczesnego malarstwa historycznego w Polsce i na Litwie. Jego dzieła eksponowane są na stałe m.in w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie i w Litewskim Muzeum Sztuki w Wilnie.