Warszawa, kolekcja prywatna Paryż, Gros & Delettrez, aukcja 22.10.2021, poz. 58 Paryż, kolekcja rodziny Primel-Buffetaud Paryż, kolekcja Eugenii Ślewińskiej własność artysty

Jaworska W., Władysław Ślewiński, Wyd. KAW, Warszawa 1981, nr kat. 296, s. 123.

Prezentowane dzieło jest jednym z ostatnich akordów twórczych Władysława Ślewińskiego. Obraz powstał w Doëlan, małym portowy miasteczku u wybrzeży Bretanii, gdzie artysta kupił dom zwany przez rodzinę i znajomych „Zameczkiem”. Mieszkał w nim aż do śmierci, z dala od zgiełku, prowadząc pracownię i goszcząc różnych znajomych, m.in. Tadeusza Makowskiego i Witkacego. W tamte rejony Francji przeniósł się w 1910 roku, po pięciu latach spędzonych w Polsce i nieudanej próbie włączenia się w rodzime środowisko artystyczne. Pejzaże należały do najczęściej podejmowanych przez Ślewińskiego tematów, obok portretów i martwej natury. W ostatnim okresie życia artysta malował niemal codziennie, szczególnie morze. Z czasem jednak gwałtowne fale rozbijające się o klify ustąpiły miejsca wodom spokojniejszym, nacechowanym melancholią, a język malarski stał się jeszcze bardziej zredukowany. Oferowany widok z Doëlan ukazuje otwartą przestrzeń usłaną łagodnymi pagórkami z zabudowaniami, schodzącymi aż do morza. Woda wdziera się w ląd, tworząc krętą linię brzegu, przy którym zacumowało kilka żaglówek i łódek. Cichy, jakby śpiący jeszcze port, spowija miękkie światło dnia. Kompozycję charakteryzuje łagodna, płynna linia konturu, spłaszczona plama barwna i subtelna choć nasycona paleta – zrównoważona gra zieleni, błękitów i brązów. „Obraz wyjątkowo rozbudowany, koloryt dość ostry, przeciążenie pierwszego planu” – pisała o obrazie znawczyni twórczości Ślewińskiego, Władysława Jaworska. Pełen nostalgii, symbolicznie potraktowany pejzaż jest świadectwem tego, co Ślewiński zaczerpnął od swojego mistrza Paula Gauguina i szkoły Pont-Aven, a zarazem osobistym podsumowaniem jego artystycznej drogi.

Obrazy Ślewińskiego nie mówią „o czymś”, lecz to „coś” z siebie emanują, nie skłaniają do dialogu, lecz do kontemplacji.

(Jaworska W. [oprac.], Władysław Ślewiński 1854-1918. Wystawa monograficzna [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1983, s. 16)

Władysław Ślewiński urodził się w 1856 roku we wsi Białynin koło Mikołajewa w zamożnej rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych. Początkowo miał tak jak jego ojciec, dziadek i pradziadek osiąść na roli i zostać dziedzicem wsi. Ojciec powierzył mu nieco zaniedbany majątek – Pilaszkowice na Lubelszczyźnie, który matka Ślewińskiego wniosła w wianie. Matka Władysława zmarła przy porodzie, a ojciec przez dłuższy czas przebywał na Syberii po aresztowaniu za działalność polityczną. W zaistniałych okolicznościach chłopcem opiekowała się babcia, aż do czasu, gdy wyjechał na naukę do Radomia, gdzie zapisano go do gimnazjum.

Był spokrewniony z Józefem Chełmońskim, który namówił go do rozpoczęcia nauki w Szkole Rysunkowej Wojciecha Gersona, której jednak nie ukończył. Ojciec nie popierał jego artystycznych predyspozycji. Po maturze Ślewiński rozpoczął naukę w Szkole Rolniczej w Czernichowie. Również i te studia szybko przerwał. „Wkrótce potem objął z wielką energią zarządzanie Pilaszkowicami. Zapał trwał krótko, nadzorowanie prac [rolnych] znudziło go szybko. Był to dramat dla całej rodziny. (…) Musząc uciekać przed sekwestrem Urzędu Skarbowego oraz, co gorsza, przed gniewem ojca (…) Ślewiński nie regulując swej upadłościowej sytuacji majątkowej, wyjechał nagle, bez pożegnania, z nader skąpym zasobem gotówki w kieszeni. Trafił do Paryża, bo tam czuł się poza zasięgiem władz skarbowych i ojcowskiej anatemy. Był rok 1888” (Jaworska W., Władysław Ślewiński, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1991, s. 8).

Choć po przyjeździe do stolicy Francji Ślewiński podjął naukę w słynnych Académie Julian i Académie Colarossi, jego nauczycielem z prawdziwego zdarzenia okazał się Paul Gauguin. Bliska znajomość z wybitnym postimpresjonistą stała się momentem przełomowym w artystycznej drodze Ślewińskiego. Młody malarz poznał Gauguina prawdopodobnie w gromadzącej europejską bohemę restauracji „Chez Madame Charlotte”, gdzie wygłaszał on swoje obrazoburcze wobec europejskiej kultury i pełne pasji do malarstwa wywody. Od tamtej pory obracając się w kręgu mistrza Gauguina, poznaje impresjonistów, maluje wspólnie z Paulem Sérusierem, utrzymuje też stosunki z Edvardem Munchem oraz przebywającymi w Paryżu artystami rosyjskimi. Za Gauguinem podążył Ślewiński także do Bretanii. W latach 1889-1896 maluje w Pont-Aven, stając się członkiem skupiającej „wyznawców” mistrza szkoły, w latach 1896-1905 mieszka w pobliskim Le Pouldu.

W 1905 roku powraca do Polski. Okazją jest odbywająca się w Warszawie wystawa jego prac (pozostając za granicą Ślewiński utrzymywał kontakt z krajem, m.in. w 1897 roku wstąpił do utworzonego w Krakowie Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”). Przebywa w Krakowie, a od 1906 roku w Poroninie. Nawiązuje wtedy kontakty z zakopiańską elitą artystyczno-intelektualną, m.in. ze Stanisławem Witkiewiczem, Leopoldem Staffem i Janem Kasprowiczem. W 1908 roku zostaje profesorem SSP w Warszawie, szybko rezygnuje jednak z posady i otwiera własną pracownię na ul. Polnej, organizując dla swych uczniów plenery w Kazimierzu nad Wisłą i w Poroninie.  W 1910 roku ponownie wyjeżdża do Bretanii i osiedla się na stałe w miasteczku Doëlan. Artysta był tam odwiedzany przez innych malarzy, którzy częstokroć reprezentowali awangardowe kierunki sztuki. „Znali oni już twórczość Ślewińskiego z wystaw, które odbyły się w kraju, w Warszawie w 1905 roku czy we Lwowie w 1907. W Doëlan powstała w 1911 roku seria morskich pejzaży Stanisława Ignacego Witkiewicza, malowanych pod wyraźnym wpływem i pod dyktando Ślewińskiego. Do Doëlan przyjeżdżał też znajomy z Paryża – Tadeusz Makowski” (Brus-Malinowska B., Władysław Ślewiński. Z Pont-Aven do Kazimierza, Kamienica Cejlońska w Kazimierzu Dolnym, s. 17). Władysław Ślewiński późno rozpoczął malarską przygodę, większość swojego twórczego czasu spędził we Francji. Częstym tematem jego prac było morze. Malował liczne portrety, martwe natury, pejzaże – skromne, surowe, spokojne. W malarstwie posługiwał się delikatną linią, bardziej wyczuwalną niż widzianą.