Polswissart

Bachantkami to starożytne towarzyszki Dionizosa (Bachusa), greckiego boga płodności, dzikiej natury i winnej latorośli. Określenie to przysługiwało również jego czcicielkom, które brały udział w bachanaliach. Były to starorzymskie i starogreckie obrzędy, którym towarzyszyły liczne nadużycia oraz orgie. Motywem przewodnim miało być wino, płodność oraz swoboda seksualna. Kobiety wtedy naśladowały mistyczne nimfy z orszaku Bachusa i upajając się winem, szły na najwyższy szczyt Parnasu. Legenda głosi, że w szale misteriów rozszarpywały dzikie zwierzęta, a następnie jadły ich surowe mięso. Najczęściej wspominanym motywem bachanaliów poza winem było oddawanie się rozpuście. W 405 r. p.n.e. w krwawej tragedii Eurepidesa pod tytułem „Bachantki” zostały one przedstawione jako szalone kobiety, które potrafiły rozszarpać kogoś żywcem. Obchodzenie Bachanaliów miało swoje źródło w starożytnej Grecji, jednak atrakcyjność tych misteriów spowodowała, że pojawiły się również w starożytnym Rzymie. Zaczęli w nich brać udział również mężczyźni. Bachanalia zaczęły słynąć z pijaństwa, orgii i nieobyczajnego zachowania kobiet. Obrządek ten został jednak ukrócony i misteria zostały zaprzestane. Nie wiadomo ile jest prawdy w postaci starożytnej bachantki, a ile fantazji jednak jej wizerunek jako kobiety wyzwolonej był później częstym motywem w sztuce.

Historia sztuki europejskiej pełnymi garściami od wieków czerpie z antyku a motywy związane z grecką i rzymską mitologią towarzyszą malarstwu od czasów nowożytnych. Koniec XIX wieku przyniósł nawrót do nurtu historycznego, którego jednym z bardziej lubianych elementów były kompozycje podejmujące tematykę zaczerpniętą ze starożytnej Grecji i Rzymu. XIX wieczni malarze często po nią sięgali ponieważ wśród nabywców cieszyła się ta tematyka sporą popularnością z racji na swą lekkość i dekoracyjność.

Na oferowanym obrazie Aleksander Kotsis namalował jedną z nimf bądź czcicielek Dionizosa. Jej melancholijna postawa nie ma wiele wspólnego z powyższym opisem bachantki. Jedynie jej skąpy strój oraz kieliszek po winie sugerują charakter przedstawienia. Winna latorośl zdobiąca jej włosy zdradza nam, że jest ona jedną z uczestniczek Bachanaliów. Obraz jest malowany w klasyczny sposób. Postać jest łagodnie podkreślona światłem, a sfumato dające miękkie przejścia kolorystyczne przypomina nam obrazy włoskich, renesansowych mistrzów.

Malowanie niewielkich portretowych ujęć było charakterystyczne dla Kotsisa, jednak obrazy o tematyce mitologicznej należą w jego ouvre do prawdziwej rzadkości. Zazwyczaj skupiał się on na polskiej wsi oraz przedstawieniach tamtejszej ludności. Malował sceny rodzajowe, jak i portrety wieśniaków czy górali. Oferowany obraz jest tym samym jednym z bardzo nielicznych przykładów malarstwa mitologicznego w twórczości Kotsisa.

Warszawa, kolekcja prywatna
Rempex, aukcja 13.12.2000, poz. 263.

Kotsis tworzył portrety inteligencji krakowskiej i wiedeńskiej ale też wizerunki chłopów, górali i Żydów. Sam urodził się w rodzinie chłopskiej. W latach 1850-60 studiował w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Wojciecha Kornelego Stattlera, Władysława Łuszczkiewicza oraz Aleksandra Płonczyńskiego. Podczas studiów zaprzyjaźnił się m.in. Z Arturem Grottgerem, Andrzejem Grabowskim i Izydorem Jabłońskim. Naukę kontynuował na stypendium rządowym we Wiedniu. W 1862 roku zamieszkał w Krakowie. W 1867 zwiedził Paryż i Brukselę, w latach 1870-1875 odbywał podróże artystyczne do Wiednia i Monachium a także na Litwę. Znany jako miłośnik Tatr i góralszczyzny wielokrotnie wędrował po górach malując z natury. Zwiedził również Bawarię i przemierzał szlaki Alpejskie. Podczas powstania styczniowego tworzył kompozycje w duchu patriotycznym i martyrologicznym. Później malował niemal wyłącznie sceny o tematyce rodzajowej i ludowej okolic Krakowa i Podhala oraz krajobrazy, często z rodzajowym-fabularnym sztafażem. Kotsis był jednym z głównych przedstawicieli polskiego malarstwa połowy XIX wieku. Całe życie związany był z rodzinnym Krakowem a jego malarstwo nosi znamiona bardzo osobistej i szczerej więzi z kulturą ojczystą. Jego twórczość to przede wszystkim obrazy olejne i akwarele. Pozostawił kilkaset obrazów z czego połowa to swobodnie malowane szkice o wysokich walorach malarskich. Zapomniany na przełomie XIX i XX wieku został ponownie odkryty przez artystów związanych z Komitetem Paryskim w 1932 roku po wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie. O jego twórczości w 1932 roku entuzjastycznie pisał Jan Cybis: Obraz Kotsisa nas intryguje, bo jest malowany z powodem plastycznym w czasie kiedy najbardziej gubiono powód plastyczny, malując dla tematu. Podkreślał również jego indywidualny styl: Materia malarska wyróżnia Kotsisa stanowczo od wszystkiego co się kiedykolwiek u nas robiło. Wnikliwą ocenę jego malarstwa spisał Mieczysław Porębski: (...) umiał szybciej niż inni rówieśnicy (...), osiągnąć ten stopień artystycznej dojrzałości, który wysuwa najlepsze jego prace z przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych na czoło naszych zdobyczy malarskich czasu. Ich swoboda, świetlistość, ciepło ich podmiotowa i przedmiotowa wrażliwość, lekkość dotknięcia, wyczucie plamy barwnej, stłumionej, ale nie pozbawionej własnego, indywidualnego dźwięku, świadczą o prawdziwie samorodnym, intuicyjnym raczej niż refleksyjno-spekulacyjnym talencie.