Polswissart

W drugiej połowie lat 40. XX wieku w twórczości Wojciecha Fangora odnajdujemy dynamizm, zgeometryzowane formy, uproszczenia i nade wszystko wyrazisty kolor. Młodziutki artysta nie miał okazji zetknąć się z panującymi w latach 30. nowoczesnymi nurtami w plastyce, jego ojciec uważał je bowiem za upadek sztuki europejskiej. Dopiero w 1937 roku, kiedy w Warszawie pokazano wystawę malarstwa francuskiego od Maneta po czasy współczesne, Fangor po raz pierwszy osobiście doświadczył awangardowych kierunków jakie zdominowały zachód Europy w tamtym czasie. Odbierał je nie jako coś niezwykłego lecz jako nurt naturalny, wywodzący się z tradycji i adekwatny do swoich czasów. 

„Księżyc”- rzeźba, którą Fangor stworzył w 1948 roku – charakteryzuje się mocno uproszczonym, obłym i wystylizowanym kształtem. W zestawieniu z „Głową bolesną” uderzają w niej cechy, które unaocznione w formie, kolorze i biżuterii ustawiają to przedstawienie po stronie rzeczywistości kreowanej przez kulturę, społeczeństwo i modę, jak zauważa Stefan Szydłowski (Wojciech Fangor. 3 wymiary. Retrospektywa [katalog wystawy], Orońsko 2015, s. 27). W istocie Księżyc jest bowiem wizerunkiem głowy wzorowanym na pewien typ obrazowania zarówno kobiet jak i mody w latach dwudziestych XX wieku. Kształt oczu, nosa, ust, podkreślone ugrową linią nadają rzeźbie stylistykę przypominającą sztukę afrykańską. Pobrzmiewają w niej echa europejskiej awangardy spod znaku Pabla Picassa, Henri’ego Matissa czy Fernanda Légera. Gipsowy pierwowzór „Księżyca” to – obok „Głowy bolesnej” – jedna z dwóch rzeźb, które Fangor zaprezentował na swojej pierwszej wystawie w Klubie Młodych Artystów i Naukowców w Warszawie w 1949 roku. Ze wszech miar nowatorska, zarówno w formie jak i treści, stanowi oryginalny komentarz artysty do zachodzących w sztuce i kulturze zmian.

Stefan Szydłowski zwraca uwagę na zestawienie obydwu rzeźb – „Głowy bolesnej” i „Księżyca”, na konfrontację tego, co zakorzenione w człowieku i jego egzystencji (ból, cierpienie) z tym, co wytworzone w nas sztucznie przez uwarunkowania kulturowe i społeczne.

Obydwie prace tak od siebie różne opowiadają wspólną opowieść o kondycji człowieka. Przynależą one do pierwszych rzeźbiarskich prac Wojciecha Fangora i zamykają zarazem postkubistyczny okres w jego twórczości. Tematyka obiektu przestrzennego nie została przez artystę nigdy porzucona – po 1949 roku odszedł od rzeźby figuratywnej na rzecz form abstrakcyjnych.

Warszawa, kolekcja prywatna
Pracownia artysty

Ryga, Muzeum Sztuki Bourse, Kunszt. Sto lat polskiej rzeźby, 26.01-15.04.2018
Orońsko, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Wojciech Fangor. 3 wymiary retrospektywa, 01.2015-01.2016
Warszawa, Klub Młodych Artystów i Naukowców, wystawa indywidualna Wojciecha Fangora, 1949 (gips)

Wojciech Fangor. Trzy wymiary - retrospektywa [katalog wystawy], Orońsko 2015, s. 29

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.