Polswissart

(…) Mo­nar­cho­wie, co sto­ją na­ro­dów na cze­le,
Są ro­dzi­ce pod­da­nych swo­ich i mo­de­le;
Ich oni prze­wod­ni­czym śla­dem za­wsze cho­dzą:
Pod wiel­kie­mi się król­mi wiel­cy lu­dzie ro­dzą (…)

- Stanisław Adam Naruszewicz

(fragment poematu „Do Stanisława Augusta, Króla Polskiego, W. Książęcia Lit., nauk i uczących się Ojca”)

Stanisław Adam Naruszewicz (1733-1796), już za życia nazywany „polskim Horacym” i spadkobiercą Jana Kochanowskiego, był ojcem polskiego klasycyzmu i pierwszym nowożytnym historykiem, który spisał „Historię Narodu Polskiego”. Ten jezuita, nadworny historyk i poeta, dramatopisarz i tłumacz, biskup Smoleńska i Łucka, sekretarz Rady Nieustającej w latach 1781-1786, pisarz wielki litewski w latach 1781-1788 a wreszcie senator należał do najbliższego kręgu współpracowników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W historii Polski zapisał się przede wszystkim ze względu na swe niebagatelne zasługi dla rozwoju rodzimej kultury i literatury.

Pisał dzieła historyczne i wiersze. W jego twórczości dominuje klasycyzm, ale widać ślady barokowych skłonności do komplikowania form. Przetłumaczył dzieła Tacyta, Horacego oraz innych klasyków greckich. Uznanie przyniosło mu napisanie takich dzieł jak „Historia narodu polskiego” czy „Dzieje prehistoryczne”. Był twórcą wszechstronnym, uprawiającym różne gatunki literackie. Wyróżniały się pisane przez niego ody podporządkowane celom społecznej dydaktyki. Głosił w nich pochwałę rozumu, który swoją twórczą siłą pokona wszelkie bariery natury. Świadectwem jego racjonalistycznych i zarazem niezwykle optymistycznych przekonań stała się oda „Balon”, napisana pod wrażeniem pierwszy raz w Warszawie oglądanego lotu balonem. Dokonał tego w roku 1789 francuski aeronauta Jean-Pierre Blanchard wraz z żoną. To wydarzenie ukazywało, zdaniem poety, nieograniczone możliwości człowieka oświeconego, który realizuje odwieczne marzenie ludzkości, wypowiedziane w micie ikaryjskim. Utwór Naruszewicza pełnił zatem, tak charakterystyczną dla całej epoki, funkcję dydaktyczną. Był zachętą do zdobywania wiedzy, rozwijania umiejętności, pokonywania barier, które wydają się niemożliwe do przełamania. Wielką sławę przyniosły Adamowi Naruszewiczowi satyry. Programowa satyra Naruszewicza nosi tytuł Wiek zepsuty. Poeta potępia w niej cywilizację, która doprowadza współczesny mu świat do degeneracji i upadku. Potrzebny jest powrót do „złotego wieku” – czasów, kiedy ludzie kierowali się wartościami moralnymi i praktykowali podstawowe cnoty.

Niemcy, kolekcja prywatna