Polswissart

Ja jestem waszem słońcem, waszą dźwignią…Wierzcie we mnie, bo ja jestem widnokręgiem wszechpotęgi, wiedzy wiecznej. Wy jesteście narzędziami moich pragnień, wy rzeźbicie twory moje, nadajecie kształty różne, wykończcie każdy szczegół… kierowani wolą myśli mojej.(Biegas B., Owczarek; Lechit: 2 obrazy dramatyczne, Warszawa 1906, s. 102)

Początek drugiej dekady XX wieku to pomyślny czas w twórczości i życiu Bolesława Biegasa. Równolegle do powstających wówczas posągów znanych kompozytorów i poetów – prac ekspresjonistycznych, ilustrujących żywioł i potęgę artystycznego Geniuszu, w twórczości rzeźbiarza objawia się silnie nurt geometryzująco-linearny. Został on zainicjowany jeszcze przed wyjazdem do Francji w słynnej kompozycji „Księga Życia” z 1901 roku. Kompozycje geometryczne Biegasa cechowało odejście od naturalizmu i wymaganej wówczas poprawności anatomii, szkicowość i synteza całej postaci. Do tego repertuaru zaliczamy oferowane dzieło – „Myśl twórcza” (La Pensée Créatrice). Szkice piόrkiem do „Myśli twόrczej” i niektόrych innych dwustronnych rzeźb, znalazły się w szkicowniku artysty z 1912 roku, przechowywanym w jego archiwach w Towarzystwie Historyczno-Literackim/Bibliotece Polskiej w Paryżu.

Każda ze stron dzieła przedstawia uproszczone, dalekie od realizmu postacie ludzkie, w stylizowanej długiej szacie i w hełmach na głowach. Hełmy przylegają tyłem do dysku – aureoli, będącej symbolem boskości i świętości. Jedna strona rzeźby przedstawia kobietę, noszącą na głowie szpiczasty hełm, z ktόrego wyłaniają się trzy schematyczne, stylizowane głowy. Jej łokcie oparte są na spirali usytuowanej na wysokości brzucha. U podstawy rzeźby znajduje się trόjkąt, w ktόry wpisana jest kolejna schematyczna twarz. Ze szczytu trόjkąta, w ktόry wpisana jest twarz, wystrzela w gόrę pionowy falisty słup energii czy płomienia, symbolizujący zapewne myśl. Z tego falistego kształtu wyłania się wspomniana spirala, zakończona w centrum ludzką głową, widzianą z profilu. Podobne spirale – symbole początku życia – pojawiają się kilkakrotnie w innej monumentalnej rzeźbie dwustronnej „Początek życia” (Le commencement de la Vie) z ok. 1911 roku.

Druga strona rzeźby przedstawia postać o pociągłej, kanciastej twarzy, noszącą na głowie hełm sięgający brwi, zwieńczony zgeometryzowanym ludzkim obliczem. Ręce postaci podniesione są w kierunku twarzy. Dłonie tworzą oparty na wierzchołku kwadrat. Szata opada w dόł całkowicie płaską płaszczyzną, po ktόrej biegną długie, rόwnoległe, pionowe linie, kończące się na podpierającym postać od dołu trόjkącie, podobnym do tego, jaki znajduje się na odwrotnej stronie dzieła. W niego wpisana jest część kolejnej schematycznie ujętej twarzy. Poszczegόlne części obu postaci przybierają kształt figur geometrycznych, głόwnie trόjkątόw, kwadratόw, kόł i spiral. Z ramion obu figur wyrastają pod kątem prostym w stosunku do głόwnych postaci kolejne głowy, po jednej na każdym ramieniu. Twarze te złożone są z dwόch rόżnych połόwek. Po stronie kobiecej, głowy zwieńczone są widocznymi z profilu, szczerzącymi zęby kameleonami. Na ich grzbietach umieszczone są stożkowate muszle ślimaka. Po drugiej stronie, głowy noszą szpiczaste hełmy, nasunięte głęboko na czoło. Płaszczyzny boczne rzeźby poniżej dwoistych głόw ozdobione są licznymi, wyrytymi w gipsie rysunkami zwierząt, głόwnie fantastycznych ptakόw czy trudnych do zidentyfikowania prehistorycznych form zwierzęcych pośrednich pomiędzy ptakami a ssakami.

Tak bogata forma dzieła służyć ma wyrażeniu ambitnego programu symbolicznego, który odwołuje się do kwestii kosmogonicznych: powstania życia ludzkiego na ziemi. Jego stworzycielem, według Biegasa, jest istota boska, przedstawiona jako schematyczna twarz w trόjkącie, z ktόrej myśli –

wyobrażonej jako fala czy płomień energii, skoncentrowanej następnie w postaci spirali – powstaje człowiek. W twόrczości artysty istota boska bywa wieloista. W „Myśli twόrczej” motyw trzech głόw powtόrzony jest wielokrotne. Innym elementem symbolicznym, użytym przez autora jest spirala, wyjątkowo bogata w znaczenie. Oznacza ona w rόżnych kulturach ewolucję wszechświata, a także powtarzalny cykl ludzkiego życia: narodziny, życie i śmierć. Spirala odnosi się też do ruchu i nieskończoności, energii i tajemnicy wszechświata oraz wiecznej trwałości bytu.
Źródła symboliki rzeźb dwustronnych, zwłaszcza tych z lat 1911-1913, można szukać również w hinduizmie. W „Myśli twórczej” zawarte są rytualne gesty dłoni, zwane mudrami. Kolisty kształt łączący głowy obu postaci odwoływałby się z kolei do symbolu solarnego i idei światłości jako mocy twórczej i światłości mistycznej, typowej dla hinduizmu. W podobny sposób obecność spirali łączy „Myśl twórczą” z dalekowschodnią religią. Natomiast „sklejenie" dwόch postaci plecami wypada odnieść bardziej to tradycji wielostronnych stel, czy do estetyki cenionej przez Biegasa Secesji wiedeńskiej. 

„Myśl twórcza” wpisuje się w najciekawszy i głęboko filozoficzny wątek symbolistyczny, będący wykładnią autorskiej kosmogonii. Dzieło jest doskonałym przykładem twόrczości artysty pod względem stylistycznym i wyraźnie przedstawia jego konsekwencję w zastosowaniu wypracowanego na początku wieku repertuaru formalnego, wzbogaconego nowymi rozwiązaniami. Praca stanowi także znakomity dowόd na nowoczesne myślenie formalne, w ktόrym uproszczenie kształtów, ich daleko posunięta geometryzacja, hieratyzacja i wertykalizacja, a także dekoracyjne traktowanie powierzchni za pomocą linii o konotacjach nie wyłącznie secesyjnych – są wyrazem bardzo indywidualnego i oryginalnego języka artystycznego Biegasa.

Warszawa, kolekcja prywatna

Legutko Z. M., Kronika [w:] „Pro Arte" Polish Art in the World / Sztuka polska w świecie, Autumn / jesień 1987, [kwartalnik; New York], s. 59 (gips).
Deryng X., Boleslas Biegas. Sculptures – Peintures [katalog wystawy], Trianon de Bagatelle, Paryż 1992, wewnętrzna strona okładki (gips) s. 269 (szkic do rzeźby).

Jeden z najwybitniejszych modernistycznych malarzy i rzeźbiarzy polskich przyszedł na świat w 1877 roku w małej wiosce na Mazowszu. Po wczesnej stracie obojga rodziców znajdował się pod opieką warszawskiego rzeźbiarza Andrzeja Panasiuka a następnie Aleksandra Świętochowskiego, który zorganizował bardzo młodemu wówczas Bolesławowi pierwszą wystawę indywidualną w księgarni Wendego w Warszawie. Obdarzony wielkim talentem Biegas studiował w Krakowie w Szkole Sztuk Pięknych, w pracowni rzeźby Alfreda Dauna i Konstantego Laszczki. Pod wpływem filozofi i Stanisława Przybyszewskiego jego twórczość, zarówno malarska jak i rzeźbiarska, obracała się wokół tematyki oddającej tajemniczość ludzkiej egzystencji. Szybko wyzwolił się spod wływów stylistyki akademickiej tworząc coraz bardziej nowoczesne i uproszczone w formie prace. W 1901 roku został usunięty z krakowskiej uczelni po tym jak zaprezentował rzeźbę Księga życia. Wkrótce potem młody Biegas wyjechał do Paryża. Pracował bardzo intensywnie, uczestniczył w licznych wystawach, m.in. w Société nationale des Beaux-Arts, Salonie Jesiennym oraz Salonie Niezależnym. Indywidualne pokazy twórczości artysty miały miejsce między innymi w paryskiej Galerie des Artistes Modernes, Galerie Andre Seligmann, Galerie Bernheim-Jeune, Galerie Arts et Artistes Polonais, oraz w Londynie, Petersburgu, czy Kijowie.