Polswissart

Entuzjasta pełni życia maluje – mówiąc symbolicznie – tego życia południe: (…) ożywczą świeżość krajobrazu, bogate nastroje starej architektury – maluje z oddechem nieskrępowanym – z oddechem pełną piersią.

(Szczepański S., Sztuka Pankiewicza, w: „Wiadomości Literackie” 1933, nr 24, 28 V, s. 4)

11 maja 1933 roku w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie odbyło się uroczyste otwarcie retrospektywnej wystawy Józefa Pankiewicza z okazji jubileuszu 40-lecia pracy twórczej. Zaproszeni zostali uczniowie i artyści Lwowa, Krakowa, Poznania i Łodzi. Na ekspozycji zawisło 181 dzieł mistrza z różnych okresów jego twórczości, wypożyczonych z muzeów, galerii i prywatnych kolekcji. Pokaz w IPSie pozwolił warszawskiej publiczności zapoznać się z malarstwem sześćdziesięciosześcioletniego Pankiewicza, jednego z pierwszych impresjonistów i symbolistów w polskiej sztuce przełomu XIX i XX w., inicjatora kolorystycznego nurtu w rodzimym malarstwie lat 20. i 30. Dwa lata po pierwszej krajowej wystawie kapistów (ISP, 1931) jubileusz ich mistrza Józefa Pankiewicza stał się jednocześnie wielkim świętem polskiego koloryzmu.

Koloryzm, znany również jako kapizm, wykształcił się i zdominował polską sztukę w drugiej dekadzie dwudziestolecia międzywojennego. Nazwa utworzona została od skrótu K.P. oznaczającego Komitet Paryski, będący stowarzyszeniem pomocy dla studentów wyjeżdżających na studia malarskie do Francji, zawiązanym w 1923 roku pod patronatem Józefa Pankiewicza na ASP w Krakowie. Dzięki znajomościom francuskim artysty w 1925 roku w Paryżu powstała filia krakowskiej uczelni a studiujący tam młodzi malarze czynnie utrzymywali kontakt z paryskim środowiskiem artystycznym. Koloryzm kładł nacisk na operowanie zarówno kolorem, który tworzył kompozycję, przestrzeń i światło, jak i na fakturę. Osłabiało to znaczenie samej formy, która stawała się podrzędna względem koloru. Był on ważniejszy od konstrukcji, miał też decydować o nastroju całego przedstawienia. W tym celu posługiwano się wielobarwną fakturą, odtwarzając rzeczywistość jako zagęszczoną materię rozedrganych plam barwnych. W sferze tematyki koloryści odrzucali treści literackie, symboliczne i anegdotyczno historyczne sięgając do pejzażu, martwych natur, portretów i scen we wnętrzach.

Oferowany obraz Józefa Pankiewicza „Ponte Rialto w Wenecji” z 1931 roku to jedno z dzieł pokazanych na wspomnianej wystawie w Instytucie Propagandy Sztuki. O pracach malowanych podczas podróży do Florencji i Wenecji Mirosław Wachowiak pisze, że „są to w pełni ukończone i samodzielne dzieła i nie mają charakteru szkicu, jak część pejzaży wykonanych na desce bądź tekturze w latach 20. Emanują już też nieco inną aurą niż widoki z południowej Francji z lat 20. Mniej w nich słońca i inspiracji Renoirem, za to więcej powietrzności, a gamy ulegają schłodzeniu, przełamując prymat brązów końca lat 20. i przywodząc na myśl niektóre realizacje Corota. Ponadto organiczna roślinność zostaje zestawioną ze świetnie oddaną architekturą, wcześniej w pejzażu Pankiewicza nieobecną” (Wachowiak M., Dojrzała twórczość Józefa Pankiewicza z lat 1919-1940 – wybrane aspekty warsztatowe, [w:] Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLIII [Acta Universitatis Nicolai Copernici], Toruń 2012, s. 402).

Kompozycja zdradza powolne odejście od koloryzmu w kierunku malarstwa walorowego, od swobodnych, nierzadko aluzyjnych przedstawień do coraz wierniejszego ich oddania. Cezannowską plamę artysta zastąpił powrotem do klasycznej pracy opartej na rysunku i walorze. Niemniej w „Ponte Rialto w Wenecji” nadal czuć wrażliwość na kolor, powietrze i światło. Jest to obraz artysty i dydaktyka akademickiego, przez którego przemawia bogactwo własnych twórczych poszukiwań, ale i akceptacja dla tradycji. Stanisław Szczepański recenzując jubileuszową wystawę na łamach „Wiadomości Literackich” (1933, nr 24) pisał: „Cokolwiek się nowego a istotnego działo w tej dziedzinie (…) na to Pankiewicz nie pozostał obojętny: do każdego ruchu artystycznego o ustalonych tendencjach ustosunkowywał się poważnie. Przekształcając go przy własnym warsztacie określał na płótnie swoje stanowisko wobec niego. Całe jego życie jest poszukiwaniem własnej prawdy w sztuce i najkulturalniejszego wyrazu”.

Warszawa, kolekcja prywatna
Bukowskis, aukcja 06.12.2011, poz. 216
Kolekcja Jana Tarnowskiego, 1936
własność artysty

Warszawa, Instytut Propagandy Sztuki, Wystawa grupy „Pryzmat”, maj - czerwiec 1933.

Pankiewicz. Wystawa grupy „Pryzmat” [katalog wystawy], wyd. Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa 1933, s. 53.
Czapski J., Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce, M. Arct, Warszawa 1936, s. 92, il. 73.
Cybis J., Józef Pankiewicz [Mały Album Malarstwa Polskiego], wyd. Wiedza Powszechna Wydawnictwo Popularno-Naukowe, Warszawa 1949, il. nlb.
Pankiewicz. Życie i dzieło. Artyście w 140 rocznicę urodzin, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006, s. 188, kat. 486.