Polswissart

Z lat dwudziestych XX wieku pochodzi seria intymnych w duchu wizerunków malowanych na papierze tuszem, kredką, ołówkiem, czasem węglem. Są to portrety znanych Mohefferowi osób, pochodzących z kręgu przyjaciół i rodziny. Intymny ich charakter często podkreślony jest dedykacją jaką umieszczał artysta na ukończonej pracy. Do takich przykładów należy chociażby „Portret księdza prałata Józefa Florczaka” wykonany w 1925 roku ołówkiem (obecnie w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi).

W 1929 roku Mehoffer na prośbę swojego przyjaciela, krakowskiego historyka sztuki i fotografa Franciszka Kleina, wykonał portret młodej kobiety, który następnie opatrzył stosowną dedykacją. Modernistyczny w duchu wizerunek pięknej dziewczyny przedstawia najprawdopodobniej Helenę Pochwalską (1904-1986), córkę malarza Władysława Jana Pochwalskiego (1860-1924) i siostrę Kaspra (1899 – 1971). Franciszek Klein, spokrewniony z rodziną Pochwalskich, był wujem sportretowanej dziewczyny, z którą łączyły go szczególne więzi. Helena, wywodząca się ze znakomitego i bardzo cenionego krakowskiego rodu malarzy, należała do ówczesnej elity. Z przekazów wiemy, że była bliską przyjaciółką aktorki Poli Negri, z którą podróżowała po Europie. Z portretu Mehoffera patrzy na nas piękna, pewna siebie i wyemancypowana kobieta. Choć niewiele wiadomo o jej prywatnym życiu to domyślać się można, że było ono bardzo bogate i kosmopolityczne. Taki wizerunek kobiety był tez bliski artyście, który w latach dwudziestych opracowywał tematy zaczerpnięte z ikonografii europejskiego symbolizmu, rozwijając motyw femme fatale.

Kraków, kolekcja prywatna
Kraków, kolekcja Stanisława Pochwalskiego
Kraków, kolekcja Franciszka Kleina

A rzeczywistą prawdą w sztuce jest wierność zamierzonemu celowi, szczerze artystycznemu i świadomość siebie.

– Józef Mehoffer (Mehoffer J., Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury, w: „Przegląd Polski”, 1897, t. 4 (124), R. XXXI, s. 28.)

Józef Mehoffer – malarz, rysownik, grafik – był czołowym reprezentantem sztuki Młodej Polski. Urodził się w 1869 roku w Krakowie. Ojciec przedwcześnie go osierocił, pozostawiając tylko pod opieką matki. W okresie studenckim artysta kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz równolegle w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był uczniem m.in. Jana Matejki. Podczas lat nauki uczestniczył w pracach restauratorskich w Kościele Mariackim w Krakowie, co miało silny wpływ na jego przyszłą twórczość. Zainteresował się wtedy witrażami i dekoracyjnym malarstwem ściennym, odgadując tym przyszłe tendencje w sztuce.

Naukę artystyczną kontynuował w Wiedniu oraz w Paryżu – kolejno w Académie Julian, École Nationale des Arts Décoratifs, a następnie w Académie Colarossi i École Nationale des Beaux-Arts. Dłuższy pobyt we Francji wykorzystał Mehoffer do licznych podróży, m.in. do Włoch, Niemiec i Szwajcarii. W Paryżu artysta dzielił pracownię ze Stanisławem Wyspiańskim, również uczniem Matejki. Obu twórców połączyła przyjaźń, ale i rywalizacja – uczestniczyli bowiem w tych samych konkursach, m.in. na kurtynę Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1891 roku czy na witraże do łacińskiej katedry we Lwowie w 1894 roku. Obaj ostatecznie wypracowali własną, indywidualną stylistykę – Wyspiański stał się prekursorem polskiego ekspresjonizmu zaś Mehoffer stworzył formułę dekoracyjności w oparciu o secesyjną stylistykę.

W Paryżu artysta poznał swoją przyszłą żonę Jadwigę Jankowską, którą wielokrotnie przedstawiał na swoich obrazach. Zasłynął projektami witraży do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu, a także do wielu świątyń na terenie Polski. Wykonywał monumentalne polichromie zdobiące kaplice kościołów i budynków państwowych. W Katedrze Wawelskiej możemy podziwiać do tej pory wiele jego realizacji. Jest twórcą polichromii kaplicy skarbca katedralnego oraz witraży w nawach.

Artysta aktywnie działał na macierzystej uczelni pełniąc funkcję profesora zwyczajnego i rektora. Był członkiem założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, należał do międzynarodowych ugrupowań artystycznych. Malarstwo Mehoffera jest esencją bogatej symboliki i dekoracyjności połączonych z doskonałym warsztatem wyniesionym z matejkowskiej szkoły. Początkowo w swej twórczości z lat 90. działał w duchu symbolizmu i postimpresjonizmu. Okres dojrzały przypadł na lata 1895-1914. Etap ten w twórczości Mehoffera można nazwać modernistycznym, bowiem nacechowany jest silnym liryzmem oraz dekadenckim i zmysłowym nastrojem. Barwa jest intensywna i nasycona, a rysunek giętki i pewny. Jego niezwykła secesyjność linii połączona z mistrzowską ornamentyką szczególnie widoczne są w malarstwie portretowym. Późniejsza twórczość Mehoffera nacechowana jest rozświetleniem palety, a kontur podporządkowany zostaje plamie barwnej. Po 1914 roku w jego dziełach zaczynają dominować pejzaże afirmujące piękno natury. Kilkadziesiąt lat twórczości Mehoffera to pasmo sukcesów i prestiżowych zamówień. Malarz brał udział w licznych wystawach, był wielokrotnie nagradzany, m.in. we Lwowie (1894), Paryżu (1900) czy St. Luois (1905). Pozostawił po sobie obszerny dziennik oraz korespondencję, dzięki którym możemy dowiedzieć się nie tylko jakim był artystą, ale również człowiekiem.