Polswissart

Nowe kierunki w sztuce nie pociągały ku sobie Pruszkowskiego. Wobec wszelkiego rodzaju naturalizmów, symbolizmów i impresyonizmów, które zapanowały w malarstwie, pozostał on do końca życia wierny hasłu romantyzmu i czerpał natchnienie z życia ludu z podań i baśni ludowych, z utworów poetów, lub wreszcie z własnej wyobraźni, która nie zawodziła go nigdy.

(„Bluszcz” r. XXXII, nr 45 z dn. 24.X.1896, s. 353.)

Moment przełomowy w rozwoju talentu Pruszkowskiego stanowił wyjazd do podkrakowskiej Mogiły. Spędził wówczas kilka miesięcy w klasztorze Cystersów wykonując dekoracje ścienne wspólnie z Ludwikiem Piccardem. Pobyt w Mogile zaowocował zbliżeniem do miejscowego ludu i natury „a zetknięcie się to takim nieprzepartym czarem przemówiło do jego duszy, że postanowił odtąd stale osiąść na wsi i z jej motywów snuć przędzę twórczości” („Bluszcz” r. XXXII, nr 45 z dn. 24.X.1896, s. 353). Pruszkowski nabył w Mnikowie pod Krakowem kawałek ziemi i osiadłszy tam z rodziną poświęcił się malarstwu, które w krótkim czasie zjednało mu rozgłos.

Z życia wiejskiego artysta czerpał inspirację do swoich pełnych prostoty, prawdy i poezji obrazów. Malował obrazy rodzajowe, zaczerpnięte z życia ludu i fantastyczne, które najbardziej odpowiadały usposobieniu artysty. Jako adept szkoły klasycystycznej, malował również portrety, z których większość trafiała do krakowskiego czasopisma „Świat”. Oferowany obraz „Zadumana”, na tle pozostałych obrazów Pruszkowskiego korzeniami swymi sięga pierwszych twórczych inspiracji artysty a przy tym jawi się jako wybitne wręcz dzieło realizmu. Jego powstanie wiąże się również niewątpliwie z czasem, który nastąpił bezpośrednio po wyjeździe artysty do Mogiły i wynikającego z tego faktu odkrycia barwnej, małopolskiej ludowości. Taka inklinacja wpisuje się w szerszy fenomen tzw. chłopomanii oraz jego oddziaływania na twórców 2. połowy XIX stulecia. „Pozytywistyczna interpretacja świata wykluczyła fantastykę. Znikły więc z polskiej sztuki przedstawienia rusałek i postaci fantastycznych, które pod wpływem literatury romantycznej malowało wielu artystów, np. Ignacy Gierdziejewski w latach 50. Nową interpretację fantastyki w Polsce zawarł Piotr Chmielowski w rozprawie ‘Geneza fantazji’ (1872), traktując ją jako jeden z przejawów ludzkiej duchowości, którą wyjaśnić można, stosując prawa psychologii (…) Chodziło tu jednak nie o zróżnicowanie konwencji przedstawienia, lecz o wprowadzenie do malarstwa fantastycznych postaci z zachowaniem iluzjonizmu i reguł realistycznego ujęcia” (Witold Pruszkowski 1846-1896 [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1992, s. 8). Choć w „Zadumanej” brak jest wątków fantastycznych, dominują jednak emocje, świat wewnętrznych uczuć, rozterki egzystencjalne. Świat ponadnaturalny przybiera w tym obrazie inny wyraz, skupiony w spojrzeniu sportretowanej dziewczyny w wielobarwnej chuście, której nastrojowy wizerunek ukazuje nie tylko szczegóły anatomiczne, ale też bogatą warstwę duchową.

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 18.03.2021, poz. 14

Praga - Budapeszt, Retrospektywna Wystawa Malarstwa Polskiego, 1951 (na podstawie nalepki własnościowej na odwrociu)
Kraków, Pałac Sztuki, 500 lat malarstwa polskiego, 1950 (na podstawie nalepki własnościowej na odwrociu)
Lwów, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, 1897 Warszawa, Salon Aleksandra Krywulta, 1897

Witold Pruszkowski 1846-1896, wystawa monograficzna, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, s. 72-73, il. 23