Polswissart

Ja nic nowego nie tworzę; wędruję po polskich ziemiach, jestem natchniony duchem polskich pieśni ludowych i z nich mimo woli przelewam natchnienie do wszystkich swych dzieł. - Stanisław Moniuszko

(Rudziński W., Moniuszko i jego muzyka, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1970)

Stanisław Moniuszko to nie bez powodu ojciec polskiej opery narodowej. W jego twórczości odzwierciedla się duch epoki – wielkie marzenia o wolnej Polsce, niepodległościowe zrywy, kultywowanie narodowych tradycji, a także ludowość. Jego wielkie dzieła – w tym słynne opery „Halka” i „Straszny dwór” – stanowiły narzędzie walki i wyraz tego, w co wierzył jako człowiek. Był niezwykle wrażliwy na kwestie społeczne, w tym na uciemiężenie chłopów. Mimo uznania i pozycji dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie, w życiu spotkało go wiele przeciwności losu. Nigdy nie wyzbył się jednak determinacji do tworzenia, a z wiecznych problemów finansowych dowcipkował, określając je w listach mianem swojej „szaty świętości tureckiej”.

Aleksander Walicki, przyjaciel i autor pierwszej biografii kompozytora, wydaje się w sposób najbardziej prawdziwy i szczery oddał powierzchowność Moniuszki: „Wzrostu był miernego, a nawet bardziej niskiego. Budowy dobrej, kości szerokich, lecz siły fizycznej niewielkiej. Najpewniej to z tego pochodziło, że się nigdy ćwiczeniom fizycznym nie oddawał i pod tym względem był bardzo we wszystkim niezręczny. Głowę miał w stosunku do wzrostu nadzwyczaj wielką, czoło szerokie, wysokie, jasne i czyste, z wypukłościami cechującymi zwykle umysły wyższe. Kości policzkowe wydatne. Nos kształtny, ostro zakończony. Włosy światłe, z wiekiem ściemniały. Bardzo wcześnie zaczął je tracić i łysinę miał wielką (…). Oczy błękitne, trochę zezowate, małe, lecz pełne wyrazu. One to głównie nadawały fizjognomii tę cechę wysokiej inteligencji i zapału, która go tak wyróżniała od innych (…). Wzrok miał bardzo krótki i z tego powodu zawsze w okularach chodził. Usta miał szczupłe i zaciśnione, co nadawało mu cechę ironii, dowcipu i figlarności. Lecz w chwilach rozczulenia usta te tchnęły tkliwością i łagodnością (…). W obejściu się ze wszystkimi był nadzwyczaj grzecznym i delikatnym, w towarzystwie miał maniery dystyngowane, znamionujące wielkie obycie się ze światem, lecz zarazem i wielką skromność” (Walicki A., Stanisław Moniuszko, Warszawa, 1873). Rzeźba Leonarda Marczewskiego urzeczywistnia wspomnienie Walickiego, zarazem idealizując postać kompozytora. W szlachetnych rysach odbija się przenikliwość umysłu i łagodność serca. Moniuszko przedstawiony został w charakterystycznym dla siebie ubiorze – eleganckiej koszuli z krawatem, kamizelce i fraku.

Popiersie kompozytora jest jednym z wielu rzeźbiarskich portretów w dorobku Marczewskiego. Inne uwiecznione przez niego postacie to m.in. Juliusz Słowacki, Józef Piłsudski, Stefan Batory czy Iwan Mozżuchin. Marczewski jest też autorem dwóch niezachowanych pomników marszałka Piłsudskiego, znajdujących się do 1939 roku w Korpusie Kadetów w Rawiczu oraz przed dworcem kolejowym w Łunińcu. Swoje dzieła artysta wystawiał w warszawskiej Zachęcie i kijowskim Salon d’art. Tworzył pod wpływem Jana Szczepkowskiego i Stanisława Szukalskiego.

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 25.04.2002, poz. 145