Polswissart

Młody Pronaszko „zrażony sposobem nauczania i konserwatyzmem Akademii”, w niespełna rok po rozpoczęciu studiów na krakowskiej uczelni porzucił je, by w latach 1911-13 wraz z bratem Zbigniewem i Tytusem Czyżewskim, zająć się „organizacją pierwszych Wystaw Niezależnych, wzorowanych na francuskich Salons des Independants. Wówczas powstały akwarele i oleje: „Dziad i Pijak” (1910), „Dziewczyna z różą” (1910), „Chochlikpolujący”(1911), „Tatry”, „Zielony gaj”, „Motyw z Bukowiny” (wszystkie z 1912),  „Topielec”, „Triumf śmierci”, czy „Portret męski” - obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie (wszystkie z 1913).

Wartość prezentowanej pracy jest tym bardziej znacząca, iż większość dorobku z tamtego okresu, nie zachowała się do naszych czasów, znane są jedynie ich tytuły, wymienione w katalogach wystaw.

Akwarela pt. „Na pastwisku” z lat 1911-1912, doskonale ilustruje moment przejściowy w rozwiązaniach twórczych artysty. Młodopolska w temacie, zdradza już pierwsze cechy formizmu: zgeometryzowane kształty podkreślone intensywną barwą oraz delikatny kontur, dzielący płaszczyzny na osobne pola.

Obraz wystawiany w TPSP w Poznaniu pomiędzy 1912 a 1914 rokiem.

Chociaż Andrzej Pronaszko znany jest przede wszystkim jako wybitny scenograf, to właśnie fascynacji malarstwem uległ najwcześniej. We wspomnieniach z dzieciństwa spędzonego na Podolu pisał: „Trawiłem czas – w mniejszym stopniu na zabawach z rówieśnikami – a w większym na wymalowywaniu barwnymi kredkami przedmiotów otaczającego mnie świata, który z dnia na dzień kolejno odkrywałem” (Wierzbicka A., Andrzej Pronaszko znany scenograf i zapomniany malarz, [w:] Biuletyn Historii Sztuki, R. LVI, 1994, Nr 1-2, s. 101). Początkowo, za namową ojca, podjął studia Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie, lecz już w 1909 roku wstąpił na krakowską Akademię Sztuk Pięknych. Tam, pod okiem Leona Wyczółkowskiego, pracował „(…) nad realistycznym opanowaniem formy i koloru studiowanego przedmiotu” (Tamże, s. 102). Po roku, zniechęcony konserwatyzmem Akademii, zrezygnował z nauki – ale nie z malarstwa. Obrazy z pierwszego okresu twórczości Pronaszki noszą znamiona sztuki Młodej Polski. Znać w nich również echa lekcji malarstwa, pobieranych w młodości od Wlastimila Hofmana, z którym zaprzyjaźniona była rodzina Pronaszków.
Zasadniczą zmianę przyniósł rok 1913, w którym artysta zwrócił się ku formizmowi. Od tego czasu obrazy Pronaszki charakteryzowała uproszczona i zgeometryzowana forma. Podejmowane tematy zaczęły oscylować wokół motywów religijnych. W 1916 roku, wspólnie z bratem Zbigniewem oraz Tytusem Czyżewskim, założył „Towarzystwo Skrajnych Modernistów”, które za cel stawiało sobie przeciwstawienie się panującemu w sztuce polskiej odrętwieniu. Ugrupowanie noszące faktyczną nazwę „Ekspresjoniści Polscy” w 1919 roku przeobraziło się w Formistów. Czołowym teoretykiem grupy stał się Zbigniew Pronaszko. W 1921 roku malarstwo Pronaszki zaczęło zdradzać wpływy kubistyczne, stało się bardziej monochromatyczne, utrzymane w tonacji szaro-niebieskiej. Preferowaną techniką malarską artysty był wówczas olej. Przez cały okres swojej twórczości równie ważnym i rozwijanym równolegle z malarstwem sztalugowym gatunkiem, był rysunek.

Choć w 1922 roku rozpadła się grupa Formistów, Pronaszko nie zarzucił eksperymentów z formą. W końcu w roku 1926 związał się z ugrupowaniem „Praesens”. W odróżnieniu od pozostałych członków grupy, jego obrazy nie były ściśle abstrakcyjne, operowały raczej zasadami deformacji przedmiotu. Począwszy od 1935 roku artysta zaczął powoli wycofywać się z malarstwa na rzecz większego zaangażowania w uprawianą jednocześnie scenografię. Andrzej Pronaszko pozostaje na kartach polskiej historii sztuki jako artysta wszechstronny, o wielkim talencie i równie silnej potrzebie poszukiwań właściwego dla siebie języka wypowiedzi.