Polswissart

(…) nie potępiam pociągu zmysłowego, tak pospolitego, który decydował o moim wyborze w miłości. Podobne pasje często się zdarzały w moim życiu; za te liczne miłości płaciłem do tej pory minimalną kwotą przysiąg, kłamstw i zła. (…) Nic nie stało na przeszkodzie, by tak samo się stało i z tym największym uczuciem, nic, oprócz właśnie tej wyjątkowej jakości, którą się różniło od wszystkich innych.

 (Yourcenar M., Pamiętniki Hadriana, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1961, s. 189-190.)

Dzieła Mitoraja to dialog antyku ze współczesnością, to historia o klasycznym pięknie i bólu przemijania. Mocne jak tarcza torsy, tchnięte duchem przeszłości głowy, atletyczne posągi – niepełne, spękane, rozpadające się, niekiedy zabandażowane rodzą się z wewnętrznej potrzeby artysty, „z przeżyć, ze stanów ducha, z uczuć, z napływu wspomnień, z rytmu onirycznego, z nastrojów (…)” (Constantini C., Blask kamienia, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2003, s. 39). Jednak nie powstałyby, gdyby nie podróże Mitoraja do Grecji i Włoch, bo to tam rzeźbiarz po raz pierwszy poczuł „oddech kamienia”.

W Rzymie, w Castel Sant’Angelo odbyła się najważniejsza dla artysty wystawa prac (Igor Mitoraj. Sculture, 1985). Fascynująca budowla, postawiona jako mauzolem cesarza Hadriana zrobiła na nim ogromne wrażenie: „Rozmyślałem o biegu historii i jej nawrotach, przypominałem sobie niezwykłą postać Hadriana i jego fascynację greckością. Zadedykowałem mu nawet jeden z moich brązów (…)” (Constantini C., dz. cyt., s. 35). Wspomniany brąz to oczywiście „Per Adriano”, w tłumaczeniu „Hadrianowi”. Fragmentarycznie ujęta twarz, o delikatnych rysach i miękkich ustach nie jest jednak wizerunkiem cezara. To rzeźba dla niego, nie o nim. Poznając historię Hadriana można domyślić się, że przedstawiony młodzieniec to Antinous – jego faworyt i prawdziwa miłość: „Niby młody pies, miał nieprzebrane zasoby wesołości i ospałości, płochliwości i ufności. Ten piękny chart, łakomy pieszczot i rozkazów, legł na moim życiu” (Yourcenar M., dz. cyt., s. 170). Antinous zginął nieszczęśliwie w wodach Nilu mając zaledwie dziewiętnaście lat. Nie mogąc pogodzić się ze śmiercią swojego pięknego efeba, Hadrian zadbał by stał się on obiektem boskiego kultu, był czczony tańcami i igrzyskami. Jego wieczna uroda, wykuta w tysiącach marmurów miała być stale rozsławiana. Oferowane dzieło „Per Adriano”, które w oryginalnej skali stoi na placu w Santa Cruz de Tenerife, na Wyspach Kanaryjskich, to wskrzeszenie tego boskiego piękna i miłosnego dramatu Hadriana. Ale jest to w równym stopniu przypomnienie o przemijaniu i końcu, jaki czeka każdego z nas.

Jeden z najwybitniejszych współczesnych rzeźbiarzy Igor Mitoraj należał do ścisłej czołówki polskich artystów, którzy zyskali międzynarodowy rozgłos. Początki wielkiej kariery Mitoraja wiążą się z jego przeprowadzką do Włoch, w 1979 roku. W małym miasteczku Pietrasanta położonym u stóp Alp Apuańskich artysta odnalazł wszystko co było mu niezbędne do pracy. Bliskość kamieniołomów w Carrarze i Monte Altissimo już wcześniej uczyniły z Pietrasanta, nazywanej „Małymi Atenami”, siedzibę takich rzeźbiarzy jak Marino Marini czy Henry Moore. Tam też w połowie lat 80. trafiła znana włoska krytyk sztuki i jedna z najbardziej wpływowych kobiet w Rzymie – Maria Angiolillo. Zafascynowana polskim artystą pomogła zorganizować pierwszą wielką wystawę Igora Mitoraja, która odbyła się w Zamku Świętego Anioła w roku 1985. Kuratorami byli znani włoscy krytycy i historycy sztuki: Vittorio Sgarbi oraz Maurizio Calvesi. Wystawa ta otworzyła Mitorajowi drzwi do międzynarodowej kariery i zaowocowała kolejnymi ważnymi pokazami we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Wykonał szereg monumentalnych rzeźb we Włoszech i Francji, m.in. kariatydy gmachu Prefektury Policji w Paryżu, fontannę w Mediolanie i pomnik na Piazza Mignanelli w Rzymie.

Rzeźba Mitoraja wciela ideał klasycznego piękna ewokując zarazem – poprzez swą niekompletność – odczucie destrukcyjnego działania czasu. Nadwątlona gracja, naruszona elegancja, podupadła wielkość, fragment zamiast całości – to wartości estetyczne same w sobie znajdujące uznanie w sztuce doby postmodernizmu, którego wyróżnikiem jest ciągły dialog między współczesnością i tradycją. Sam artysta nie lubił, gdy jego rzeźbom towarzyszyły przymiotniki okaleczone, ułomne, niepełnowartościowe. Artysta mawiał: „Nie lubię rzeźby na którą patrząc wszystko się od razu widzi; trzeba odkryć ją samemu i długo dochodzić do sedna. Myślę, że sztuka powinna intrygować widza. Być tajemnicą. Może nawet zachować swój sekret na zawsze”. Dla Mitoraja fragmentaryczność nie jest tożsama z ułomnością. Ma być natomiast symbolem harmonii, która zniknęła wraz z końcem starożytnych cywilizacji a piękno rzeźby przyjmuje wymiar ludzki, ziemski w odróżnieniu od rzeźby klasycznej, która była odbiciem ideału, boskości i absolutu.

Mitoraj modeluje swoje rzeźby uszkodzone, podzielone, zniszczone, modeluje każdy fragment – rękę, nogę, oko, usta, genitalia, skrzydła, tułów – ale ta fragmentacja odzwierciedla stan człowieka i społeczeństwa: to „ja, podzielone", rozszczepienie osobowości, przemoc człowieka nad drugim człowiekiem i nad samym sobą, głębokie konflikty świadomości z podświadomością, niepokojące autodestrukcyjne tendencje jakim jednostka poddaje się w dzisiejszym świecie. Mitoraj udowadnia, że piękno przetrwa każdą ranę, okaleczenie, wszelkie możliwe zniszczenia, tak jak przetrwa piękno płatków uciętego kwiatu. – Costanzo Costantini

cyt. za: Costanzo Costantini, Conversazioni con Igor Mitoraj, L’enigma della pietra, ed. Il Cigno, Roma 2004.