Polswissart

(…) konsekwencja w rozkładaniu kształtów i barw i zastosowanie się do ogólnych zasad realizmu – pozwala nam [formistom] uważać się za dalszy ciąg rozwoju wielkiej sztuki. (…) Formizm jest próbą stworzenia nowego stylu na podstawie pojęć realizmu i piękna, które rozwinęły się z doświadczeń kubistów, futurystów i ekspresjonistów.

– Leon Chwistek

Prezentowane dzieło Leona Chwistka z 1922 roku to portret jego żony Olgi, z domu Steinhaus. Artysta przedstawił ją na swoim płótnie w popiersiu, na tle pejzażu. Spięte do tyłu ciemne włosy kobiety, odsłaniają piękną twarz, ujętą z prawego półprofilu. Jej głowa opada lekko w dół. Oczy ma przymknięte, a kąciki ust delikatnie uniesione w bardzo subtelnym uśmiechu. Ponętną szyję i szlachetny owal twarzy podkreśla wycięcie dekoltu jasnej bluzki, kierując spojrzenie widza do centrum.

Portret charakteryzuje miękki modelunek i uproszczenie formy, z jednoczesną rezygnacją ze zbędnych detali. Zastosowana kolorystyka jest spokojna, zgaszona, z delikatnymi przejściami od jasnych partii obrazu do ciemniejszych. Z przewagą zieleni, ochr i bieli kontrastuje kusząca, malinowa czerwień ust kobiety. W podejściu artysty do swojej modelki widać wyraźną czułość i uwielbienie, wyrażone w kompozycji, sposobie malowania, a także delikatnej, rozmytej palecie barwnej.

Chwistek kochał Olgę wyjątkowo mocno. W 1913 roku, ledwie pół roku po pierwszym spotkaniu z przyszłą narzeczoną, zdążył się już pojedynkować za jej honor, a gdy prawie nie umarła przy pierwszym porodzie, stanowczo odmówił posiadania większej ilości dzieci. Romantyczny wizerunek żony należy do stosunkowo wczesnego etapu twórczości Chwistka i na tle jego późniejszych prac, w których rozwijał swoją koncepcję strefizmu, pozostaje dziełem wyjątkowym, o silnym emocjonalnym wydźwięku.

Kraków, kolekcja spakobierców artysty

(…) poczucie metafizycznej grozy budzi w widzu niesamowity łeb jego [Chwistka], nabity guzami mądrości nadludzkiej jakiejś, pod którego sklepieniem, jak kopuła Bramantego, czołem, wybałuszone na bezmiar tajemnicy oczy (…) to najwidoczniej logistyka, a nie estetyka (…) daje im to połączenie sprzecznych właściwości wyrazu, powiększające jeszcze już i tak wielką grozę, odczuwaną przez wszystkich, nawet najbliższych, w razie znajdowania się w dosięgu myśli i szabli tego prawdziwego tytana ducha i ciała.

– Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkiewicz S. I., Leon Chwistek – Demon intelektu, maszynopis, 1933-34)

O Leonie Chwistku należałoby otwarcie powiedzieć: człowiek-orkiestra. Był wybitnym matematykiem i filozofem, jak również utalentowanym malarzem oraz teoretykiem sztuki, a na domiar tego członkiem założycielem awangardowej grupy Formistów i twórcą nowej malarskiej teorii – strefizmu. Urodził się w 1884 roku w Krakowie. Studia z zakresu filozofii i matematyki pobierał na Uniwersytecie Jagiellońskim, filozofię kontynuował później również w Getyndze. Przez pewien czas, na przełomie 1903 i 1904, uczęszczał także jako wolny słuchacz na zajęcia do pracowni Józefa Mehoffera na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1922 pełnił funkcję wykładowcy matematyki na uczelni macierzystej, a od 1930 roku był profesorem logiki matematycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

Wiele podróżował po Europie, prowadząc badania naukowe. Czas spędzony za granicą poświęcał też na samodzielne kształcenie artystyczne, odwiedzając licznie muzea i studiując dzieła wielkich mistrzów. W Wiedniu zachwyciło go weneckie malarstwo renesansowe. W Paryżu w Académie de la Grande Chaumière uczył się rysunku i równoecześnie poznawał twórczość kubistów.

Jako artysta zadebiutował w 1917 roku na pierwszej wystawie Formistów w Krakowie. Później uczestniczył w niemal wszystkich wystawach grupy, będąc jednocześnie jej czołowym teoretykiem. Opublikował szereg artykułów, wykładając w nich swoje koncepcje artystyczne (m.in. „Wielość rzeczywistości w sztuce”, 1918; „Wielość rzeczywistości”, 1921). Największe znaczenie dla postawy malarskiej Chwistka miały osiągnięcia włoskich futurystów i francuskich kubistów. Od nich to artysta przejął myśl o autonomii formy, uwolnionej od naśladowania natury. W 1922 sformułował zasady tzw. strefizmu, własnej „matematycznej” teorii malarskiej, w myśl której kompozycja obrazu winna być budowana „według jakości kształtów, barw, tempa wydarzeń itp.” tworząc wyodrębnione, ale przechodzące jedna w drugą, strefy pokrewnych form i barw.

Wystawiał w Krakowie (wystawa indywidualna w 1927) oraz we Lwowie (wystawa indywidualna w 1934). W okresie formistycznym malował portrety, akty, kompozycje figuralne oraz widoki fantastycznych miast. Tworzył także portrety oraz kompozycje inspirowane założeniami futurystycznymi oraz pracami dzieci.