Polswissart

Piotr coraz świetniejszym cieszy się powodzeniem, cały Paryż, lata za jego końmi: artyści, amatorowie, znawcy, nieznawcy, wszyscy chcą mieć konie „Micalouskiego” jak go nazywają. Jednym słowem jest to człowiek nadzwyczajny: ma stado w głowie i więcej jeszcze, bo sprzedaje swoje konie na wagę złota, czegoby z żywymi końmi nie dokazał.

(Wypowiedź anonimowego świadka z 10 lipca 1833, cyt. za: Ostrowski J. K., Na francuskich sladach Piotra Michałowskiego, „Roczniki Humanistyczne”, tom XXXV, zeszyt 4, 1987, s. 232)

Tematyka napoleońska była jednym z głównym nurtów w twórczości Piotra Michałowskiego. Urodzony w 1800 roku artysta należał do pokolenia, które patrzyło na cesarza Francuzów i jego kampanię z wielką nadzieją niepodległości dla Polski. Zapalony malarz, z rzadka wchodził w inną dziedzinę, taką jak rzeźba. Znane są tylko dwie jego realizacje rzeźbiarskie: autoportret w popiersiu i Napoleon na koniu. Druga kompozycja powstała jako gipsowy posążek w latach 1832-35 w Paryżu, w kręgu bonapartowskich sympatii pracowni Nicolasa-Toussainta Charleta, u którego Michałowski szkolił swój warsztat malarski. W 1841 roku w wyniku starań teścia, Antoniego Ostrowskiego, rzeźbę odlano w brązie u gisernika Debraux d’Anglure. Rodzina dodatkowo dwukrotnie starała się uzyskać dla Michałowskiego zamówienie rządu francuskiego na wykonanie według tego projektu dużego pomnika Napoleona na koniu, jaki planowano ustawić na dziedzińcu Luwru. Artysta nie był z tego faktu do końca zadowolony, gdyż dosyć krytycznie oceniał swoją kompozycję. W 1846 roku pisał: „Czemu się nie poradzono, oddając pod sąd publiczności robotę, z której nigdy kontent nie byłem” (cyt. za: Zeńczuk A., Piotr Michałowski 1800-1855 [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2000, s. 402). Do realizacji projektu jednak nie doszło. Co interesujące, w 1835 roku artysta przedstawił Napoleona w podobnym ujęciu w akwareli "Napoleon wydający rozkazy", a nieco później jeszcze w obrazie olejnym.

Przed drugą wojną światową znanych było sześć egzemplarzy statuetki Napoleona na koniu wykonanej przez Michałowskiego. Znajdowały się one w Muzeum Śląskim w Katowicach, Muzeum Wielkopolskim w Poznaniu, Muzeum Lubomirskich, Muzeum Miejskim we Lwowie i w Wiedniu oraz w kolekcji Dominika Łempickiego w Warszawie (Thieme-Becker, s. 509). Dzisiaj, prócz oferowanej wersji o wysokości 25 cm, istnieją jeszcze dwie większe w zbiorach muzealnych. Nie zachowały się w nich jednak części ruchome – cugle i szpada, pieczołowicie odtworzone w prezentowanej wersji miniaturowej. Pierwszy egzemplarz znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie (brąz, wys. 45,5 cm) i jest darem Andrzeja Ciechanowskiego z Londynu, który zakupił ją w pewnym paryskim antykwariacie w 1965 roku. Drugi egzemplarz odlany w żeliwie powstał w fabryce Karola Mintera i należy dziś do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Oferowana statuetka stanowi niezwykły rarytas kolekcjonerski. Jest unikatem nie tylko pod kątem twórczości Michałowskiego, lecz także w wyniku tak małego nakładu egzemplarzy, które w znacznej części zapewne nie przetrwały wojny.

Warszawa, kolekcja prywatna
Il Ponte Casa D'aste Srl, aukcja 29.11.2022, poz. 26
Mediolan, kolekcja prywatna

Jeden z najwybitniejszych współczesnych rzeźbiarzy Igor Mitoraj należał do ścisłej czołówki polskich artystów, którzy zyskali międzynarodowy rozgłos. Początki wielkiej kariery Mitoraja wiążą się z jego przeprowadzką do Włoch, w 1979 roku. W małym miasteczku Pietrasanta położonym u stóp Alp Apuańskich artysta odnalazł wszystko co było mu niezbędne do pracy. Bliskość kamieniołomów w Carrarze i Monte Altissimo już wcześniej uczyniły z Pietrasanta, nazywanej „Małymi Atenami”, siedzibę takich rzeźbiarzy jak Marino Marini czy Henry Moore. Tam też w połowie lat 80. trafiła znana włoska krytyk sztuki i jedna z najbardziej wpływowych kobiet w Rzymie – Maria Angiolillo. Zafascynowana polskim artystą pomogła zorganizować pierwszą wielką wystawę Igora Mitoraja, która odbyła się w Zamku Świętego Anioła w roku 1985. Kuratorami byli znani włoscy krytycy i historycy sztuki: Vittorio Sgarbi oraz Maurizio Calvesi. Wystawa ta otworzyła Mitorajowi drzwi do międzynarodowej kariery i zaowocowała kolejnymi ważnymi pokazami we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Wykonał szereg monumentalnych rzeźb we Włoszech i Francji, m.in. kariatydy gmachu Prefektury Policji w Paryżu, fontannę w Mediolanie i pomnik na Piazza Mignanelli w Rzymie.

Rzeźba Mitoraja wciela ideał klasycznego piękna ewokując zarazem – poprzez swą niekompletność – odczucie destrukcyjnego działania czasu. Nadwątlona gracja, naruszona elegancja, podupadła wielkość, fragment zamiast całości – to wartości estetyczne same w sobie znajdujące uznanie w sztuce doby postmodernizmu, którego wyróżnikiem jest ciągły dialog między współczesnością i tradycją. Sam artysta nie lubił, gdy jego rzeźbom towarzyszyły przymiotniki okaleczone, ułomne, niepełnowartościowe. Artysta mawiał: „Nie lubię rzeźby na którą patrząc wszystko się od razu widzi; trzeba odkryć ją samemu i długo dochodzić do sedna. Myślę, że sztuka powinna intrygować widza. Być tajemnicą. Może nawet zachować swój sekret na zawsze”. Dla Mitoraja fragmentaryczność nie jest tożsama z ułomnością. Ma być natomiast symbolem harmonii, która zniknęła wraz z końcem starożytnych cywilizacji a piękno rzeźby przyjmuje wymiar ludzki, ziemski w odróżnieniu od rzeźby klasycznej, która była odbiciem ideału, boskości i absolutu.

Mitoraj modeluje swoje rzeźby uszkodzone, podzielone, zniszczone, modeluje każdy fragment – rękę, nogę, oko, usta, genitalia, skrzydła, tułów – ale ta fragmentacja odzwierciedla stan człowieka i społeczeństwa: to „ja, podzielone", rozszczepienie osobowości, przemoc człowieka nad drugim człowiekiem i nad samym sobą, głębokie konflikty świadomości z podświadomością, niepokojące autodestrukcyjne tendencje jakim jednostka poddaje się w dzisiejszym świecie. Mitoraj udowadnia, że piękno przetrwa każdą ranę, okaleczenie, wszelkie możliwe zniszczenia, tak jak przetrwa piękno płatków uciętego kwiatu. – Costanzo Costantini

cyt. za: Costanzo Costantini, Conversazioni con Igor Mitoraj, L’enigma della pietra, ed. Il Cigno, Roma 2004.