Polswissart

Oku nie potrzeba zachęty ani nawet rady do chwytania swoistości kolorów, a już biały od czarnego odróżni ono bez żadnej wskazówki. Natomiast dusza potrzebuje wielu pouczeń, aby wiedzieć, co robić w życiu

– Seneka. (Listy moralne do Lucyliusza, XV 94, 19, w: Myśli, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1987, s. 515.)

Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy) był bardzo ważną postacią w Rzymie w I w. n. e. i mocno wielobarwną. Zrobił karierę polityczną na dworze cesarza Klaudiusza, którą kontynuował za czasów jego następcy Nerona. Był filozofem, wyznającym prawdy stoicyzmu. Spod jego ręki wyszło kilkanaście traktatów o sensie ludzkiej egzystencji, nieuchronności śmierci, a także o władzy i sprawiedliwości. Jednak jego działalność na dworze nie zawsze wiązała się z postawą moralną, którą głosił. Był zamieszany w różne spiski i polityczne intrygi, które wpłynęły na jego smutny koniec.

Jeszcze za czasów rządów Klaudiusza został oskarżony - być może niesłusznie - o utrzymywanie niestosownych kontaktów intymnych z siostrą poprzedniego cesarza, przez co wygnano go na Korsykę. Seneka nigdy nie wybaczył Klaudiuszowi tego zarzutu i w akcie zemsty, już co prawda po śmierci władcy, napisał o nim satyrę zatytułowaną „Udynienie boskiego Klaudiusza”: „Jego ostatnie słowa słyszano na świecie, kiedy silniejszy huk wydał tą częścią ciała, którą najłatwiej się wypowiadał. Brzmiały one: »Biada mi! Myślę, że się zapaskudziłem!«” (Seneka, Satyra na śmierć Klaudiusza Cezara, w: Pisma Filozoficzne, tom 2, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa, 1965, s. 457). Za pośrednictwem cesarzowej Agrypiny, Seneka powrócił na dwór i został wychowawcą młodego Nerona. W pierwszych latach panowania nowego, nieletniego cesarza, był obok Agrypiny i Burrusa, jedną z faktycznych osób dzierżących władzę nad Imperium. Z czasem stał się niewygodny dla Nerona, który w 65 r. n.e. wydał na niego wyrok śmierci. Przymuszony – popełnił honorowe samobójstwo poprzez podcięcie sobie żył.

Oferowane popiersie jest powtórzeniem hellenistycznej rzeźby z ok. 200 r. p.n.e., znanej z wielu zachowanych rzymskich kopii, określanej mianem Pseudo-Seneki. Portret mężczyzny z brodą, o łagodnym obliczu, którego jedna z wersji należy do kolekcji Farnese, zidentyfikowany został po raz pierwszy jako Seneka Młodszy w XVI w. przez Fulvio Orsiniego. Zauważył on podobieństwo marmurowego popiersia do wizerunku filozofa z medalionu z kolekcji kardynała Bernardino Maffei. Identyfikacja rzeźby jako Seneki Młodszego była bezsporna aż do 1813 r., kiedy to odnaleziono inny portret tego filozofa, opatrzony inskrypcją. Co ciekawe, wykuta w kamieniu twarz była zupełnie odmienna od popiersia uznawanego dotychczas za Senekę – gładko ogolona, okrągła, a na dodatek z drugim podbródkiem. Od tamtej pory w rysach Pseudo-Seneki uczeni dopatrywali się także postaci Hezjoda, Arystofanesa, Lukrecjusza i innych – nigdy nie dochodząc do jednoznacznej konkluzji. Odkładając jednak na bok tajemniczą tożsamość mężczyzny, jest to niewątpliwie przykład wspaniałego hellenistycznego portretu w typie filozofa.

Warszawa, kolekcja prywatna