Polswissart

Zamiarem Baselitza, jak i wielu malarzy XX wieku, było zerwanie z tradycją – stworzenie nowej sztuki – bez potrzeby poświęcenia wyglądu rzeczywistości. (…) zmusił widza do zaakceptowania odwróconego świata jako nowej konwencji obrazowej.
(Waldman D., Georg Baselitz, The Solomon R. Guggenheim Museum, New York 1995, s. 72)

Gdy świat dopiero co lizał powojenne rany, młody Georg Baselitz malował swoich pierwszych ponurych bohaterów – partyzantów, poetów, powracających z wojny weteranów. „Urodziłem się w zniszczonym porządku rzeczy, dorastałem w zdewastowanym kraju i wśród połamanych ludzi” – mówi o sobie artysta (cyt. za: Rudomino T., Georg Baselitz, wszystkie obsesje, „W sztuce”, 28.05.2023). Uważany dziś za jednego z najważniejszych malarzy niemieckich okresu po II wojnie, może poszczycić się obecnością w najznakomitszych kolekcjach sztuki współczesnej, począwszy od paryskiego Centre Pompidou, poprzez nowojorskie Metropolitan Muzeum of Art, Museum of Modern Art oraz Muzeum Guggenheima, a na londyńskim Tate Modern kończąc. Poprzez swą wyjątkową postawę twórczą, nadał nową tożsamość figuracji i jako spadkobierca ekspresjonistów wywarł ogromny wpływ na młodych twórców lat 70. i 80.

Tak naprawdę nazywa się Hans-Georg Bruno Kern. Pseudonim artystyczny przyjął w 1961 roku w nawiązaniu do miejsca swego urodzenia – miasteczka Deutschbaselitz, niedaleko Drezna. Był od zawsze niepokorny. Z Wyższej Szkoły Artystycznej w Berlinie wschodnim został usunięty po dwóch semestrach pod zarzutem „niedojrzałości społecznej”. Naukę kontynuował więc w Berlinie zachodnim. Poszukując własnego języka ekspresji, czytał rozprawy teoretyczne Wassily’ego Kandinsky’ego, Kazimierza Malewicza, Ernsta Wilhelma Naya i innych postępowych artystów. Eksperymentował z formą. Oglądając na szkolnej wystawie w 1958 roku płótna największych amerykańskich ekspresjonistów – od Willema de Kooninga, przez Marka Rothko, na Jacksonie Pollocku kończąc – poczuł, że abstrakcja nigdy nie będzie jego drogą. Zgłębiał malarstwo klasyczne, zwracając szczególną uwagę na motyw brzydoty i piękna, rozkładu i życia. Zaczął koncentrować się na częściach ciała, zniekształcać, kreować amorficzne postacie.

Jego debiutancka wystawa w 1963 roku w galerii Werner & Katz wywołała skandal. Pokazał na niej prace stanowiące wyraz jego młodzieńczej rebelii przeciw wszelkim formom „oficjalnej” sztuki – socrealizmowi Niemiec wschodnich, a także informelowi i taszyzmowi panującym na Zachodzie. Wśród obrazów na ekspozycji znalazł się m.in. „Nagi mężczyzna” z monstrualnym penisem oraz „Wielka noc na marne”, ukazująca onanizującego się chłopca. Obsceniczne płótna skonfiskowano, a artysta trafił przed sąd.

W 1969 roku pod wpływem obrazu Ferdinanda von Rayski’ego, Baselitz namalował „Las stojący na głowie”. Od tego momentu zaczął przedstawiać świat do góry nogami. Stojący na głowie ludzie i odwrócone krajobrazy przezwyciężały przedstawieniowy, merytoryczny charakter jego wcześniejszej twórczości. Pozostawiały widza z niepewnością, czy patrzy on na abstrakcję czy konwencjonalną figurację – a tym samym uwypuklały sztuczność malarstwa. Wywrócone obrazy stały się szybko znakiem rozpoznawczym Baselitza. Artysta pracował nad nimi, kładąc płótno płasko na podłodze i kreował swoje wizje, poruszając się dookoła i wzdłuż jego powierzchni. Malował z dziką ekspresją, niekiedy rozsmarowywał farbę palcami. W swoich zniekształconych postaciach i odważnych, efektownych pociągnięciach pędzla, wyrażał erupcję wewnętrznych stanów emocjonalnych. Jego prace to konfrontacja z brutalną rzeczywistością i niemiecką tożsamością w epoce po II wojnie światowej.