Polswissart

Maluje świat umarły, świat niespełnionych marzeń, świat złożony ze strzępów pamięci, obrazów, starych fotografii, rozmów, tęsknot, lęków, miłości, goryczy, złości i ciepła. (…) Coraz częściej mieszają się z nimi umarlaki, strzygi, wampierze, ogniste i paranoiczne debilusze, deliryczne kotopsy, anielice, pokusy, grzesznice, umarłe dziewczynki, nieżywe i stare hrabianki, zgrzybiali ułani, wypłowiali sarmaci, szlachcianki i husarze. Współczesna dupencja plącze się czasem między nimi, ale tylko po to, żeby uczciwie przyznać się publicznie, na obrazie, do grzesznych marzeń starego świńtucha.

– Jerzy Duda-Gracz (Zapiski o życiu i sztuce przemijania, 1999, [w:] Duda-Gracz. Obrazy Prowincjonalno-Gminne. Kresy polskie, Katowice 2000)

Ludzka głupota, śmieszność, brzydota, złość i wszystkie możliwe grzechy pospolite i główne, to również moje świństwa, słabości i draństwa. Wystarczy spojrzeć, jak maluję obrazy, aby bez trudu dostrzec miłość do ludzi i ich słabości. To jest też próba szukania rozgrzeszenia dla samego siebie.

– Jerzy Duda-Gracz (Jerzy Duda-Gracz w rozmowie z Jadwigą Polanowską, „Przegląd Tygodniowy”, 1998)

Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą –  jak sam mówił – był chory. Większość jego dzieł to przedstawienia różnego typu obywateli naszego kraju: robotników nienawykłych do ciężkiej pracy, leniwych kobiet o monstrualnych kształtach, starych dewotek o surowym spojrzeniu, upiornych staruszek, kościelnych purpuratów, sennych prowincjuszy, lirycznych kochanków… Bohaterów tego fantastycznego świata długo by wymieniać. Wszystkich ich jednak znamy i na swój sposób rozumiemy – gdyż ostrość satyrycznego spojrzenia Dudy-Gracza odczuć może w pełni jedynie Polak.

Prezentowany obraz „Spowiedź” z 1993 roku namalowany został w położonej w Małopolsce wsi Mszalnica. Ukazuje scenę z Jezusem odbywającym tytułową spowiedź przed groteskowo wyglądającym księdzem na upiornie mrocznym cmentarzu. Blada postać Jezusa w cierniowej koronie jaśnienie na tle czarnej sutanny duchownego. Nabrzmiała głowa i drobne oczka spowiednika nadają mu głupkowaty wyraz. W swojej satyrycznej wizji artysta jest do bólu bezkompromisowy, ale zarazem stara się być sprawiedliwym: „Moje komentarze są nie tyle krytyczne, co dobrodusznie złośliwe, ze względu na ich wprzęgnięcie w ideową zasadę życia prywatnego i publicznego, porównywalną do politury polskiej obyczajowości, która ma niewiele wspólnego z Wiarą, Nadzieją i Miłością, ale dużo z nienawiścią, pychą, pazernością i frazeologią” (Jerzy Duda-Gracz w rozmowie z Jadwigą Polanowską, „Przegląd Tygodniowy”, 1998). Warsztatowo doskonałe dzieło Dudy-Gracza stanowi kąśliwą uwagę w stronę polskiego kleru, jednocześnie traktując prawdziwą duchowość z najwyższym szacunkiem.

Warszawa, kolekcja prywatna
zakup od artysty

Jerzy Duda-Gracz urodził się 20 marca 1941 roku w Częstochowie. Zdobył dyplom na Wydziale Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Później pracował jako wykładowca w filii ASP w Katowicach. Zajęcia prowadził również w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie. Do końca życia piastował stanowisko profesora na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Był nie tylko malarzem i pedagogiem, ale również rysownikiem, grafikiem i scenografem. Przygotowywał oprawę plastyczną dla takich spektakli, jak Gra o Każdym, Pokusa,Don Giovanni, czy też przedstawienia „Kaligula” w reżyserii córki – Agaty. Artysta brał także udział w ogromnej liczbie wystaw, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Wśród ważniejszych ekspozycji prac Dudy-Gracza wymienić warto: Polaków portret własny (Kraków), Życie Ludzi – Los Ziemi (Warszawa), a także 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki w Wenecji, 20 i 21 Targi Sztuki w Kolonii oraz Wystawę Światową EXPO w Sewilli. Za swoją działalność artystyczną malarz otrzymał wiele odznaczeń oraz wyróżnień, spośród których wspomnieć należy choćby o Krzyżu Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Nagrodzie Krytyków im. C. K. Norwida. Zmarł niespodziewanie na atak serca 5 listopada 2004 roku. Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą, jak mówił był chory. Większość prac Jerzego Dudy-Gracza to autoportrety lub portrety, które przedstawiają różne typy Polaków. Robotnicy nienawykli do ciężkiej pracy, leniwe kobiety o monstrualnych kształtach, stare dewotki o surowym spojrzeniu, upiorne staruszki, kościelni purpuraci, senni prowincjusze, prowincjonalne drobnomieszczańskie domy z ogródkiem, liryczni kochankowie. Długo by wymieniać postaci ze świata Dudy – Gracza. Wszystkie je na swój sposób znamy i to właśnie my na swój sposób najlepiej rozumiemy. Polski widz najbardziej jest w stanie docenić ostrość satyrycznego spojrzenia artysty. Z grubsza biorąc szczególnej obserwacji poddaje artysta świat drobnomieszczański (co nie oznacza oczywiście grupy społecznej, ale mentalność), dalej: podejmuje obrazowo wiele obiegowych fetyszyzmów społecznie funkcjonujących, czy wreszcie obyczajowość, a nawet pewnego rodzaju religijność. Jako artysta jest bezkompromisowy do granic okrucieństwa, ale sprawiedliwy w wymierzaniu chłost, w tym sensie, że każdemu daje według "zasług", niezależnie od tego czy są to spostrzeżenia dotyczące "równych" czy "równiejszych", po tej czy po tamtej stronie tej czy innej barykady. - Stanisław Piskor, Jerzy Duda Gracz, Poglądy nr 12, 1975.