Polswissart

Luba Bogini, zrodzona z morza,
Europę śpiącą odwiedza,
W tej właśnie dobie gdy ranna zorza
Pomrokę nocy rozrzedza.
— Moschus, poeta starogrecki

Stowarzyszenie Artystów Polskich Rytm działało w latach 1922-1932. Za datę początkową uznaje się wspólne wystąpienie w salach warszawskiej Zachęty, datę końcową zaś Salon Wiosenny rytmu w IPS, który okazał się ostatnią wystawą Rytmu. Członkami założycielami ugrupowania byli Henryk Kuna, Eugeniusz Zak, Wacław Borowski oraz Tadeusz Pruszkowski. Po pewnym czasie do grupy dołączyli również Władysław Roguski, Roman Kramsztyk, Władysław Skoczylas czy Edward Wittig oraz Felicjan Szczęsny Kowarski, Tadeusz Gronowski i Zofia Stryjeńska. Rytm nie miał formalnych struktur, jego ideą były więzy koleżeńskie i wzajemne zaufanie, a głównym kryterium przynależności sprawność warsztatowa.

Twórczość, którą określa się jako powstałą pod skrzydłami ugrupowania, można scharakteryzować jako połączenie nowoczesności z tradycją, klasyki odrodzenia z poetyką codzienności. Uniwersalną zasadą ugrupowania był rytm – występujący we wszystkich dziedzinach sztuki, umożliwiający dialog z przeszłością, ale też stanowiący główny wyznacznik sztuki nowoczesnej. Łączyło się to z przyświecającą w owym czasie ideą i nadzieją na zbudowanie jednorodnego, zrytmizowanego, uporządkowanego, harmonijnego świata przedstawień. Pojęcie rytmu, odwołujące się w zasadzie do sfery życia i sztuki, pozwalało spajać całość współczesnej myśli o sztuce w jeden kontekst, jednoczący człowieka z naturą i kosmosem. Rytm jest przecież jednym z najogólniejszych praw przyrody. Podobnie więc jak w przyrodzie, tak i muzyce, poezji, tańcu oraz sztukach plastycznych – jest on nadrzędnym prawem. Rytm stał się dla członków stowarzyszenia metodą dekoracyjnego zagospodarowania przestrzeni, dającą przy okazji niebywale piękny efekt wizualny. Stosowane uproszczenie oraz poddanie figur i form pejzażu wspólnym rytmom i prawom kompozycyjnych linii – nadawały pracom Rytmu szczególnego charakteru, kojarzącego się trochę ze sztuką antyczną i panteizmem. Przedstawienia spod znaku Rytmu należą do najbardziej poszukiwanych, uniwersalnych w wyrazie i formie, po prostu pięknych realizacji w polskiej sztuce.

Roguski idąc śladem prymitywu polskiego oparł swą formę na sztuce ludowej i u niej podsłuchał pierwszy akord, by go rozwinąć w symfonję. I ta szczęśliwa myśl zadecydowała o jego dziele. – Witold Bunikiewicz
(Bunikiewicz W., Wstęp, [w:] Katalog wystawy zbiorowej prac Władysława Roguskiego, Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1923, s. 6)

Za swoje zamiłowanie do ikonografii maryjnej, Władysława Roguskiego okrzyknięto „malarzem Madonn”. Tworzył pod urokiem polskiej ludowości, a jego dzieła poprzez swą zdobną formę, ekspresję linii i koloru oraz walor uczuciowy, stanowią swoisty kult piękna i radości. Artysta urodził się w 1890 roku w Warszawie. Swoją edukację artystyczną rozpoczął w Klasie Rysunkowej im. Wojciecha Gersona, ucząc się pod okiem m.in. Jana Kauzika, Miłosza Kotarbińskiego i Edwarda Trojanowskiego. Ten ostatni „zwrócił jego uwagę na wartości sztuki ludowej, jej świeżość i dekoracyjność” (cyt. za: Podgórska H., Roguski Władysław Marek, [w:] Słownik artystów polskich, t. 9, Warszawa, 2013, s. 36). Od 1914 roku kontynuował naukę na krakowskiej akademii, z początku w pracowni Józefa Mehoffera, później u Józefa Pankiewicza. W czasie pierwszej wojny światowej służył w Legionach Polskich, dokumentując żołnierskie życie w pracach graficznych i rysunkowych. Następnie walczył jeszcze w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1920 roku osiadł w Poznaniu, przyjmując propozycję Fryderyka Pautscha by dołączył do grona pedagogicznego nowo utworzonej tam Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. Uczył najpierw rysunku i „kompozycji zdobniczej”, następnie został kierownikiem Wydziału Tekstylnego prowadząc wykłady z kostiumologii oraz zajęcia praktyczne.

Należał do wielu artystycznych ugrupowań. W 1918 roku związał się z formistami, co tymczasowo wpłynęło na stylistykę jego prac i pociągnęło do deformacji. Po przeprowadzce do Poznania współzałożył grupę „Świt” –  z której po konflikcie ze Stanisławem Jagminem „został usunięty bez prawa powrotu i z odsądzeniem od honoru” (cyt. za: dz. cyt., s. 37). Od 1923 roku był również członkiem „Rytmu”. Prócz działalności malarskiej, Roguski zajmował się też ilustrowaniem książek dla dzieci i młodzieży oraz tworzył rysunkowe karykatury poznańskich polityków, literatów i aktorów. Działał także w poznańskim kabarecie Klubu Artystyczno-Literackiego „Ździebko” i teatrze lalek „Kuku”. Na początku drugiej wojny światowej został aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu zagłady KL Posen, gdzie zmarł w 1940 roku.

Twórczość Roguskiego odznacza się szczególnym zamiłowaniem do tematyki religijnej, choć artysta sięgał również po sceny rodzajowe, portrety i akty. Malował pełne wdzięku, „(…) dobrotliwe Madonny o oczach dziecięcych i dziecięcym uśmiechu, Chrystusiki biedne i bolejące, patronowie niosący spokój i ukojenie duszom” (Bunikiewicz W., Wstęp, [w:] Katalog wystawy zbiorowej prac Władysława Roguskiego, Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1923, s. 5-6). Swoje stylizowane, świadomie prymitywizujące postacie obwodził mocnym konturem i często umieszczał na zdobnym, przypominającym tradycyjny haft tle. Z wyjątkowym talentem i artystyczną inwencją przetwarzał inspiracje płynące z ludowego drzeworytu i naiwnie uroczych, góralskich malunków na szkle, komponując przejrzyste, subtelne sceny o lirycznym nastroju, swą formą wpisujące się w konwencję klasycyzującego art deco.