Polswissart

Malowany podczas pobytu w Paryżu Portret Dejeana jest wspaniałym przykładem połączenia kunsztu i warsztatu artysty z wpływami z jakimi zetknął się we Francji. Dosyć trudne początki artysty na obcej ziemi, poszukiwanie pracowni, trudności z dostaniem się do École Nationale des Beaux-Arts oraz zetknięcie się z nowym widzeniem sztuki tak innym od nauk Matejki, wszystko to dało podwaliny prawdziwego mistrzostwa malarskiego Mehoffera. W portrecie widzimy wpływy Leona Bonnata, paryskiego nauczyciela Mehoffera, który był bardzo przez artystę podziwiany. Widzimy również pełnię kształtów i koloru Władysława Ślewińskiego, ale widzimy też poszukiwanie absolutu Paula Serusiera. I jednocześnie już tutaj, u dosyć młodego artysty widzimy własny, swoisty tylko jemu rys. Nie zwraca np. modela bezpośrednio do widza, pozwala mu na swobodę bycia w naprawdę domowych pieleszach, nie odziewa go w elegancki strój, ani też w żaden sposób nie pozuje. Przedstawiona postać nie ma żadnych pretensji do oficjalności. Wizerunek uchwycony jest w czasie wieczornego odpoczynku najprawdopodobniej po jednym ze spotkań w jego paryskim mieszkaniu.
Głównym zagadnieniem obrazu wydaje się być tak naprawdę rozwiązanie efektu światła we wnętrzu i korelacji z głównym bohaterem portretu. A bohater jest prawdziwym dominum w obrazie. Zwalista postać starszego mężczyzny siedzącego pomiędzy stolikiem a kominkiem i spoglądającego w lewo. Nakryty białym obrusem stolik prezentuje na blacie karafkę i koszyk z owocami. Elementy tej martwej natury są niewątpliwie prawdziwym wirtuozerskim pokazem talentu i umiejętności panowania nad światłem. Niewidoczne źródło światła znajduje się zapewne tuż poza krawędzią kadru. Sugerują to usytuowanie miejsc zacienionych oraz jasne plamy barwne na serwecie. W domyśle istnieje również rodzaj niskiej lampy, powodującej oświetlenie tułowia Dejeana i nieostry cień jego głowy. Dejean opiera się prawa dłonią na blacie stolika, lewą zaś unosi ku górze i wspiera na kominku. Siedzi wciśnięty pomiędzy mebel, kominek i bordowe krzesło. Odnosimy nieodparte wrażenie, że postać portretowanego jest  niejako przypisana do miejsca, w którym się znajduje. Trochę jest w nim nawet zakleszczona i unieruchomiona, co nadaje pewnego klimatu intymności, prywaty, domowej sceny dnia codziennego.  Uderza przede wszystkim cudowna plastyka całej bryły, gra świateł na bordowej bluzie, na białej koszuli i ciemnych spodniach opinających wydatny brzuch. Wszystko to uwypukla pewną zwalistość i powiększa optycznie ciężar postaci oczywiście w określonym celu. Wszystko to właściwie daje efekt znamienny dla Mehoffera – efekt dekoracyjności, który towarzyszyć będzie artyście przez całe twórcze życie. Wygrywają zawsze przede wszystkim wartości malarskie. Ten rodzaj portretowania rozpoczęty przy Portrecie Konstantego Laszczki pozostanie już właściwym dla Mehoffera. Pozostaniemy urzeczeni głębią, malarskością i kolorem. Niezrównanymi…
Portret Dejeana, malowany w okresie pobytu artysty w Paryżu jest absolutnym wydarzeniem na polskim rynku aukcyjnym. Pokazywane były dotychczas mniejsze wersje tej pracy, stworzone zapewne na potrzeby ówczesne, bądź na życzenie innych. Prezentowana, pierwotna wersja znajdowała się przez lata w oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. 

Polska, kolekcja prywatna
Kraków, Muzeum Narodowe (depozyt)

Fribourg (Szwajcaria), Musee d’art et d’histoire, Józef Mehoffer et le vitrail art nouveau, 1995
Kraków, Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Mehoffer i uczniowie, 1938
Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, 100 Wystawa Artystów Polskich „Sztuka”, 1937
Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Józef Mehoffer, 1935
Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, Wystawa zbiorowa prof. Józefa Mehoffera, 1913

Zeńczak A., Wapiennik-Kossowicz J., Józef Mehoffer, wyd. BOSZ, Olszanica 2006, s. 15

A rzeczywistą prawdą w sztuce jest wierność zamierzonemu celowi, szczerze artystycznemu i świadomość siebie.

– Józef Mehoffer (Mehoffer J., Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury, w: „Przegląd Polski”, 1897, t. 4 (124), R. XXXI, s. 28.)

Józef Mehoffer – malarz, rysownik, grafik – był czołowym reprezentantem sztuki Młodej Polski. Urodził się w 1869 roku w Krakowie. Ojciec przedwcześnie osierocił Józefa Mehoffera oraz jego braci pozostawiając ich pod opieką matki. W okresie studenckim artysta kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz równolegle w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był uczniem m.in. Jana Matejki. Podczas lat nauki uczestniczył w pracach restauratorskich w Kościele Mariackim w Krakowie, co miało silny wpływ na jego przyszłą twórczość. Zainteresował się wtedy sztuką witrażu i dekoracyjnym malarstwie ścienny. Odgadując tym przyszłe tendencje w sztuce. Naukę artystyczną kontynuował w Wiedniu (1889-1890) oraz w Paryżu (1891-1896) kolejno w Académie Julian, École Nationale des Arts Décoratifs a następnie w Académie Colarossi, zaś od 1892 w École Nationale des Beaux-Arts. Dłuższy pobyt we Francji wykorzystał Mehoffer do licznych podróży, m.in. do Włoch, Niemiec i Szwajcarii. W Paryżu artysta dzielił pracownię ze Stanisławem Wyspiańskim, również uczniem Matejki. Obu twórców połączyła przyjaźń, ale i rywalizacja – uczestniczyli bowiem w tych samych konkursach (m.in. na kurtynę Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1891 czy na witraże do łacińskiej katedry we Lwowie w 1894). Obaj ostatecznie wypracowali odmienną stylistykę – Wyspiański stał się prekursorem polskiego ekspresjonizmu zaś Mehoffer stworzył formułę dekoracyjności w oparciu o secesyjną stylistykę. W Paryżu artysta poznał swoją przyszłą żonę Jadwigę Jankowską, którą wielokrotnie przedstawiał na swoich obrazach. Józef Mehoffer zasłynął projektami witraży do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu a także do wielu świątyń na terenie Polski. Wykonywał monumentalne polichromie zdobiące kaplice kościołów i budynków państwowych. W katedrze Wawelskiej możemy podziwiać do tej pory wiele realizacji Mehoffera. Jest twórcą polichromii kaplicy skarbca katedralnego oraz witraży w nawach. Artysta aktywnie działał na macierzystej uczelni pełniąc funkcję profesora zwyczajnego, rektora. Był członkiem założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, należał do międzynarodowych ugrupowań artystycznych. Malarstwo Mehoffera jest esencją bogatej symboliki i dekoracyjności połączonych z doskonałym warsztatem wyniesionym z matejkowskiej szkoły. Początkowo w swej twórczości z lat 90 XIX wieku działał w duchu symbolizmu i postimpresjonizmu. Okres dojrzały przypadł na lata 1895 – 1914. Okres ten w twórczości Mehoffera można nazwać modernistycznym, nacechowany jest silnym liryzmem, dekadenckim i zmysłowym nastrojem. Barwa jest intensywna i nasycona a rysunek giętki i pewny. Szczególnie wyraźnie owa niezwykła secesyjność linii połączona z mistrzowską ornamentyką widoczna jest w malarstwie portretowym. Późniejsza twórczość Mehoffera nacechowana jest rozświetleniem palety a kontur podporządkowany został plamie barwnej. Po 1914 roku malarstwo artysty dominują pejzaże afirmujące piękno natury. Kilkadziesiąt lat twórczości to pasmo sukcesów i prestiżowych zamówień. Mehoffer brał udział w licznych wystawach, był wielokrotnie nagradzany, m.in. we Lwowie (1894), Paryżu (1900) czy St. Luois (1905). Pozostawił po sobie obszerny dziennik oraz korespondencję dzięki, którym możemy dowiedzieć się nie tylko jakim artystą był Mehoffer, ale również człowiekiem.