Warszawa, kolekcja prywatna Warszawa, kolekcja Olgi i Wojciecha Fibaków

Bydgoszcz, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, Sztuka współczesna z kolekcji Wojciecha Fibaka, 26 czerwca – 26 sierpnia 2018. Warszawa, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 22 marca – 27 kwietnia 2003. La Chaux-de-Fonds, Musée des Beaux-Arts, Art Polonais Contemporain, 1967. Le Locle, Musée des Beaux-Arts, Art Polonais Contemporain, 1967.

Sztuka współczesna z kolekcji Wojciecha Fibaka [katalog wystawy], wyd. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, Bydgoszcz 2018, s. 191. Kolekcja Olgi i Wojciecha Fibaków, wyd. Galeria Fibak, Warszawa 2010, s. 175 Jerzy Nowosielski, wyd. Galeria Starmach, Fundacja Nowosielskich, Kraków 2003, poz. 426, s. 309.

Jerzy Nowosielski, wyd. Galeria Starmach, Fundacja Nowosielskich, Kraków 2003, poz. 426, s. 720.

Fascynacja tematyką erotyczną i kobiecym ciałem znajduje w twórczości Jerzego Nowosielskiego szczególny wyraz. Artysta traktuje bowiem nagość wyjątkowo – jako sferę sacrum i miejsce spotkania świata duchowego z rzeczywistością empiryczną. „Akty traktuję zasadniczo tak samo, jak ikona traktuje twarz. Ikona przecież z ciała ludzkiego wypracowała tylko schemat twarzy i rąk. Natomiast ja chciałbym zrobić z całym ciałem kobiecym to, co ikona zrobiła z twarzą” – mówił malarz (Podgórzec Z., Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Warszawa 1985, s. 76). Jego wysublimowane akty to świeckie ikony, które przy zachowaniu prostoty form i oszczędności środków są zarazem bardzo zmysłowe. „Zawsze hieratyczne jak prawosławne święte emanują powściągliwym erotyzmem, który jest oczyszczający jak religijne uniesienie” (Kokoska B., Akt w malarstwie polskim, wyd. Olesiuk, Ożarów Mazowiecki, 2015, s. 26). Prezentowana „Alkowa” z 1967 roku ukazuje kobietę w charakterystyczny dla Nowosielskiego sposób ujętą przy krawędzi, na granicy obrazu. Na poły schowana modelka, pokazuje tylko fragmenty swojego smukłego, wydłużonego ciała. Kobieta siedzi na kolanach, na jasnym posłaniu. Względem obserwującego, znajduje się ona w odrębnym pomieszczeniu, którego granicę wyznaczają czerwone kotary z lewej i prawej strony kompozycji. Poza dziewczyny zdaje się zachęcać by do niej dołączyć. Wnętrze alkowy kryje w sobie tajemniczy otwór w ścianie, prostokątne okno otoczone czarnym konturem, za którym rozwija się zaskakująca perspektywa. Zbudowana z trzech postępujących tonów błękitu – od najciemniejszego do najjaśniejszego – stwarza wrażenie tunelu prowadzącego ku światłości. Kobieta w obrazie Nowosielskiego jest strażniczką erotycznej miłości, tajemnic alkowy. To ona zaprasza do jej wnętrza, w nim oczekuje na tych, którzy chcą dostąpić tajemnicy poznania. Narracji służy zastosowana przez artystę forma, zdumiewająca w swojej prostocie. Elementy wnętrza sprowadzone zostały do czytelnych, niemalże geometrycznych kształtów wypełnionych kolorem i silnie skontrastowanych ze sobą. Na ich tle nagie, lekko opalone ciało modelki zaznacza blask światła. Charakterystyczne dla sztuki Nowosielskiego jest również zastosowanie motywu prostokątnego okna, odwołującego widza bezpośrednio do zawartej w obrazie sfery duchowej. W swych wystylizowanych kompozycjach malarz wypracował nowy wzorzec przedstawiania kobiecego ciała, łącząc abstrakcję z realizmem i wielowiekową tradycję Wschodu z nowoczesnością: „(…) w aktach kobiet ujawnia się (…) modelowanie ciał na wzór obnażonych świętych męczenników w sztuce ikony: poziome linie obojczyków, elipsy wokół piersi, uwydatniona światłami muskulatura ujętego w owal, wpadniętego brzucha, jasne bliki ramion, łokci, bioder, kolan i kostek” (Gondowicz J., Jerzy Nowosielski, Warszawa, 2006, s. 32). Prezentowana „Alkowa” należąca do cyklu aktów we wnętrzu, to sztuka bezsprzecznie erotyczna, podana jednak w sposób wysublimowany i elegancki, zawierająca pierwiastek mistycyzmu i skłaniająca do kontemplacji.

Jerzy Nowosielski urodził się w 1923 roku w Krakowie, w rodzinie polsko-ukraińskiej. Jego matka była katoliczką, ojciec zaś unitą pochodzącym z Łemkowszczyzny. Ochrzczony w rycie greckokatolickim, z jednej strony wychowywany był w tradycji prawosławnej, z drugiej zaś uczył się w środowisku rzymskokatolickiego Męskiego Gimnazjum oo. Pijarów. Najsilniejszy wpływ na kształtowanie się osobowości Nowosielskiego miała kultura wschodu, z którą obcował od najwcześniejszych lat uczestnicząc w nabożeństwach liturgii prawosławnej. Tam pierwszy raz zetknął się zarówno ze sztuką ikony jak i z muzyką, która wywarła na nim ogromne wrażenie. Pielęgnowanie tej fascynacji zawdzięczał w znacznej mierze ojcu, który prowadzał syna na koncerty i do opery. To również dzięki bliskiemu przyjacielowi ojca – architektowi Władysławowi Jachimowiczowi – Nowosielski zaczął interesować się również sztukami wizualnymi. Krystyna Czerni przytacza wspomnienia z tego decydującego momentu w życiu artysty: “Pamiętam pewne popołudnie, gdy po jednej z rozmów z Jachimowiczem przeszedłem do drugiego pokoju i wtedy nagle wszystkie moje uprzednie wrażenia wyniesione z oglądania obrazów van Gogha i Utrilla odżyły we mnie w jakiś jedyny, niepowtarzalny sposób. Po prostu otworzyły mi się oczy na sztukę. To tak, jakbym nie ucząc się, zaczął nagle mówić jakimś nie znanym mi językiem. (…) Zobaczyłem obrazy i zapragnąłem zostać malarzem” (Jerzy Nowosielski, [w:] Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło, nr 105, wyd. Eaglemoss, 2000). Zaraz po wybuchu wojny rodzina Nowosielskich przeniosła się do Lwowa. Obcowanie ze sztuką prawosławną stało się wówczas dla Jerzego wielkim przeżyciem. Po latach wyznał, że wszystko, co później zrealizował w malarstwie było uwarunkowane tym pierwszym zetknięciem się ze światem ikon w ukraińskim muzeum we Lwowie. W latach 1942-43 studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa rozpoczął naukę w Instytucie Technik Artystycznych. Wykładowcami tej jedynej akceptowanej przez Niemców placówki byli wówczas m.in. Józef Mehoffer i Stanisław Kamocki. Pod ich skrzydłami studiowali razem z Nowosielskim m.in. Tadeusz Brzozowski, Kazimierz Mikulski, a także Marek Rostworowski i Mieczysław Porębski. Tam kształtowało się środowisko malarskiej awangardy, które po rozwiązaniu szkoły przez Niemców, skupiło się wokół Tadeusza Kantora. Po zakończeniu wojny, Nowosielski zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych, lecz nie wytrwał tam długo. Kształcenie zastąpił artystyczną działalnością w obrębie Grupy Młodych Plastyków, blisko współdziałając z Kantorem. Niezależność twórcza, której wyrazem stała się I Wystawa Sztuki Nowoczesnej (1948/49), zakończyła się wraz z zadekretowaniem socrealizmu. Artystyczną odpowiedzią Nowosielskiego na narzucony porządek stało się malarstwo abstrakcyjne, w okresie stalinizmu uciekał też w scenografię, współpracując z Państwową Dyrekcją Teatrów Lalek w Łodzi. Rozpoczął wówczas też wielką przygodę z monumentalnym malarstwem sakralnym w cerkwiach w Gródku i w Kętrzynie, co spowodowało w nim duchowe odrodzenie i zainteresowanie filozofią i teologią. W połowie lat 50. aktywność artystyczna Nowosielskiego nabrała tempa. Muzeum Narodowe w Warszawie zakupiło jeden z jego obrazów abstrakcyjnych, w 1955 roku miała miejsce jego pierwsza indywidualna wystawa w Łodzi, rok później wziął udział w Biennale w Wenecji pokazując dwanaście prac. W 1959 roku wystawiał na Biennale w Sao Paolo. W 1957 roku doszło do reaktywacji Grupy Krakowskiej, co przyczyniło się do jego powrotu do Krakowa. Rozpoczął pracę na ASP, z którą pozostał związany przez następnych trzydzieści lat. Obok działalności dydaktycznej, kontynuował sakralne malarstwo monumentalne, regularnie wystawiał i publikował teksty o naturze religijnej i teoretyczno-sztucznej. W 1990 roku rozpoczął współpracę z Galerią Andrzeja i Teresy Starmachów, w 1996 roku powstała Fundacja Nowosielskich, której celem jest wspieranie rozwoju sztuki współczesnej. Nowosielski do końca pozostał artystą aktywnym. W jego imponującym dorobku znalazło miejsce malarstwo abstrakcyjne, metafizyczne kompozycje figuralne i pejzaże. Osobny rozdział stanowią ikonostasy i dekoracje ścienne kościołów i cerkwi. Ostatnim, nieukończonym dziełem sakralnym malarza jest krzyż ołtarzowy w kościele ojców Dominikanów na warszawskim Służewie. Nowosielski był wielokrotnie odznaczany prestiżowymi tytułami i wyróżnieniami, otrzymując m.in. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1998) czy Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008). Odszedł w 2011 roku w Krakowie, pochowany jest na tamtejszym cmentarzu Rakowickim.