Warszawa, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 12.03.2019, poz. 30

Józef Pankiewicz 1866-1940. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin [katalog wystawy], Wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006, s. 172, nr kat. 428, 429.

Drogę na południe polskim artystom otworzył niewątpliwie Józef Pankiewicz. Od 1889 r. Podróżował do Francji, odkrywał tam impresjonizm, a tak że sztukę Cézanne’a. Wracając do kraju pragnął obudzić nową myśl twórczą również na polskiej ziemi, tworząc tym samym silne więzy między kulturą francuską i polską. (Chrzanowska-Foltzer M., Rozmowy prowansalskie – polscy malarze na południu Francji od 1909 do dziś, [w:] „Archiwum Emigracji”, Zeszyt 1–2 (14–15), Toruń 2011, s. 299) „Kto widział Paryż, a nie widział Cassis ten nic nie widział” – pisał noblista Frédéric Mistral. Trudno mu nie przyznać racji. Cassis to urocze prowansalskie miasteczko położone nieopodal Marsylii, przy potężnych ścianach fiordów południa – majestatycznych Calanques. Od połowy XIX wieku było ono celem podróży artystów z całej Europy. I tak jak Collioure, również Cassis było świadkiem przełomowych dla malarstwa światowego momentów, jak narodziny i rozwój kubizmu czy fowizmu. Malarzy przybywających do miasteczka witały czerwone klify zanurzające się w morzu o diamentowych refleksach. Zachwycała intymność portu zamieszkałego przez leniwe łodzie i malownicza wieś z fasadami w odcieniach ochry, skąpana w słońcu i błękicie nieba. Nic więc dziwnego, że urokowi Cassis poddało się blisko dwustu twórców, którzy odwiedzali to miejsce między 1845 a 1945 rokiem. „Latem w Cassis malarzy bywa więcej niż szarańczy” – pisał w 1926 roku francuski dziennikarz Marcel Sauvage. W 1928 roku Józef Pankiewicz wraz z żoną spędzał tu letnie wakacje, malując całą serię okolicznych pejzaży – gaje oliwne, winnice, domy i drogi wśród wzgórz. W czasie tego krótkiego lata powstał również oferowany obraz „Droga z drzewami w Cassis”. Pankiewicz był pod wielkim urokiem malowniczego miasteczka, nieraz powtarzał ten sam motyw, rejestrując różną porę dnia, odmienne światło i efekty powietrza – chłodnego rankiem, a rozgrzanego i rozwibrowanego w pełni dnia. W oferowanym obrazie wybrzmiewają słowa Mieczysława Wallisa: „Sztuka Pankiewicza to sztuka dojrzała, sztuka pełna smaku i umiaru, sztuka pogodna, zmysłowa, apollińska, dająca wyłącznie doznania łagodne i harmonijne, sztuka pełna radości życia, radości koloru, radości farby”. Dwa analogiczne do oferowanego obrazu pejzaże z Cassis reprodukowane są w katalogu wystawy Pankiewicza w Muzeum Narodowym w Warszawie z roku 2006 (Zob.: Józef Pankiewicz 1866-1940. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin, MNW, Warszawa 2006, s. 172, nr kat. I/428, I/429). Ten sam widok odnajdujemy w kompozycji „Odpoczynek Św. Rodziny w czasie ucieczki do Egiptu” (Zob.: jak wyżej, nr kat. III/430), w której posłużył on Pankiewiczowi za tło dla rozgrywającej się sceny.

Józef Pankiewicz w 1884 roku rozpoczął naukę w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Wojciech Gersona. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Władysławem Podkowińskim, z którym wyjechał rok później na dalsze studia do Petersburga. W 1886 roku powrócił do Warszawy, gdzie otworzył swoją pierwszą pracownię. Pierwsze obrazy z tego okresu noszą silne wpływy malarstwa Aleksandra Gierymskiego, z którym Pankiewicz utrzymywał żywe kontakty. Nie bez znaczenia były też relacje z pozostałymi wielkimi twórcami pedagogami – Janem Stanisławskim, Leonem Wyczółkowskim i Stanisławem Witkiewiczem. W 1889 roku Pankiewicz wspólnie z Podkowińskim odbył pierwszą podróż do Paryża. Po powrocie skupił się na pracy – malował dużo, zwłaszcza portrety, a jego obrazy były chętnie kupowane. Wraz z poprawą sytuacji materialnej, Pankiewicz podejmował kolejne podróże. W okresie między 1894 a 1906 rokiem jego celem stały się Wiedeń, Włochy, Holandia, Anglia i Belgia oraz Francja. W roku 1906 osiadł w Krakowie, gdzie podjął pracę jako wykładowca na Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1910-1912 uczył w prywatnej Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej. Wakacje spędzał wraz z żoną we Francji, gdzie zaprzyjaźnił się z Pierrem Bonnardem i Paulem Signakiem. Wybuch I wojny światowej zastał Pankiewiczów w Pirenejach. Do 1919 roku przebywali w Barcelonie i Madrycie, by następnie osiąść w Paryżu. W 1923 roku powrócił do Krakowa, by ponownie objąć funkcję profesora na tamtejszej ASP. Był również pomysłodawcą i kierownikiem utworzonego w maju 1925 roku Oddziału Paryskiego ASP. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał z Paryża z zamiarem osiedlenia się w prowansalskim miasteczku La Ciotat, znanym mu z wcześniejszych podróży. Zmarł w Marsylii w 1940 roku. Józef Pankiewicz wielokrotnie wystawiał w kraju, m.in. w TZSP, Salonie Aleksandra Krywulta, Salonie Czesława Garlińskiego i Abe Gutnajera, w Krakowie w TPSP. Ponadto we Lwowie, Lublinie i Wilnie oraz innych ośrodkach. W Paryżu jego prace można było oglądać na corocznym Salonie Jesiennym, Salonie Niezależnych oraz w licznych galeriach. Pankiewicz był laureatem medali na Wystawach Powszechnych (1889, 1900), m.in. w Paryżu, Berlinie, Wiedniu i Rzymie. Jego prace pokazywane były nie tylko w Europie. Pankiewicz znany był publiczności w Japonii i Stanach Zjednoczonych. W polskiej sztuce Pankiewicz zapisał się jako jedna z najbardziej znaczących postaci. Jego działalności twórcza i pedagogiczna miała wpływ na pokolenia najważniejszych twórców. Jako pierwszy polski impresjonista, Pankiewicz zasłynął kompozycjami tworzonymi zgodnie z duchem tego kierunku, skupiając się na problematyce koloru i faktury. Odszedłszy od impresjonizmu, malował pełne swobody i rozmachu pejzaże i martwe natury. Na początku lat 90. stworzył serię prac nawiązujących do symbolizmu spod znaku malarstwa monachijskiego i będących świadkiem wpływu Aleksandra Gierymskiego. W drugiej połowie lat 90. malował przede wszystkim cieszące się dużym uznaniem portrety. W tym samym czasie zajął się również twórczością graficzną, dla której inspiracji dostarczały mu liczne podróże, m.in. do Włoch. Począwszy od 1906 roku wakacyjne pobyty we Francji i kontakt z postimpresjonistami, fowistami i kubistami zainicjowały nowy rozdział w jego twórczości, który trwał do lat 20. Zwrócił się wówczas do sztuki klasycznej. Pozostając pod wielkim wpływem koloru, coraz większą wagę przykładał do waloru i kompozycji, osiągając mistrzostwo w jakości materii malarskiej.